Ένωση Κυκλαδικού Τύπου (Ε.ΚΥ.Τ.)
16η Τακτική Συνάντηση Ημερίδα με θέμα: «Διαχρονική πορεία του
κυκλαδικού πολιτισμού - Φολέγανδρος. Σημερινή πραγματικότητα.»
Φολέγανδρος, 18 Ιουνίου 2011
Κάνοντας λόγο περί «κυκλαδικής ιδιαιτερότητας» δεν αναφέρομαι
κατ’ ανάγκην σε ιδιαιτερότητα ανωτερότητας. Δεν επιλέγω δηλαδή λέξη
στην οποία το «oeδιον» συνιστά μέγεθος υπεροχής έναντι των άλλων πε-
ριοχών, ομόρων ή και τήλε κειμένων.
Κάθε τόπος χαρακτηρίζεται από τα στοιχεία εκείνα που συνθέτουν
την ταυτότητά του και με τα οποία εξωτερικεύει την ιστορικοκοινωνι-
κή και, γενικά, πολιτιστική του ιδιοσυστασία και εικόνα. Καλό αυτό. Κι
είναι καλό γιατί έχομε πολυποικιλία στοιχείων και τρόπων ζωής. Εδώ,
ισχύει: «\Εν τˇ‡ πολλˇ‡ τό εs»! Έτσι, κατά περίπτωση, μπορεί κανείς να
εντοπίσει μέσα σ’ αυτή την ενεργό πολυμορφία, και τομείς υπεροχής
κατά τις αμοιβαίες συγκρίσεις, αλλά και πτυχές ομοιότροπης κοινωνι-
κής ζωής. Ούτως ή άλλως, οι εκφάνσεις αυτής της πλουραλιστικής ζω-
ντάνιας, αποβαίνουν τα γνήσια φανερώματα των τοπικών πολιτισμών
που διαμορφώνονται, κατ’ αυθεντικό τρόπο, μέσα από την ίδια τη ζωή
που οι ίδιοι ελέγχουν, χωρίς να δέχονται αβασάνιστα έξωθεν τα πάσης
φύσεως και συχνά ιδιοτελούς σκοπιμότητας «πακέτα» επιβολής ενός
ομοιόμορφα ενορχηστρωμένου τρόπου ζωής.
Με το πνεύμα αυτό θεωρημένη η πολυχιλιόχρονη διαχρονική ιστο-
ρική πορεία των Κυκλάδων μας, μάς παρέχει το δικαίωμα να αισθανό-
μαστε ιδιαίτερα υπερήφανοι που είμαστε κληρονόμοι και συνεχιστές
ενός από τους πιο επιφανείς πολιτισμούς της παγκόσμιας ιστορίας.
Πρόκειται για τον Κυκλαδικό Πολιτισμό, η χρονική αφετηρία του οποί-
ου, με τα μέχρι στιγμής αναγνώσιμα ευρήματα, ανάγεται στο 3200π.Χ.
Το πέρασμα των εκατονταετηρίδων στην ευλογημένη αυτή περιοχή
του Αιγαίου μας, διαμόρφωσε έναν τρόπο ζωής τέτοιο που να τον χα-
ρακτηρίζουν όλα εκείνα τα ευγενή στοιχεία του ανθρώπινου ήθους, η
εκλεπτυσμένη αντίληψη για το ωραίο, η πρακτική απλότητα, η άδολη
πίστη, η ανθρωπιά, η ψυχή στο τραγούδι και στο χορό, η σοφή καρτε-
ρικότητα στην πάλη της ζωής. Δεν επιχειρώ να αφεθώ σ’ ένα ατέρμονα
ύμνο της υψηλόπνοης και συνάμα σεμνής συγκίνησης που διέπει το
πνεύμα του κυκλαδικού τρόπου ζωής. Τα νησιά μας, πολύτιμες γεω-
γραφικές παρουσίες στην άπλα του Αιγαίου αρχιπελάγους, κλεισμένα
Τζιώτης.indd 1 6/25/11 6:23:14 PM
2
- και όχι αποκλεισμένα - από τη θάλασσα, απετέλεσαν τις εστίες ζύ-
μωσης ενός ζηλευτού πολιτισμού, με μαγιά δημιουργίας το αυθεντικό
νησιωτικό ιδεώδες. Οι νησιώτες, ζώντας εν ειρήνη στις εκτασιακά πε-
ριορισμένες επικράτειες του γεωγραφικού τους χώρου, ανεπηρέαστοι
από άμεσες και συχνές έξωθεν επιδράσεις, αυτοοργανώθηκαν και εκ
των ενόντων διαμόρφωσαν ένα τρόπο ζωής που αβίαστα απέβαινε σύ-
μπνους προς το υπάρχον φυσικό και το υγιώς διαμορφούμενο κοινω-
νικό περιβάλλον.
Σ’ αυτή την εύρυθμα ισορροπημένη πολιτιστική κοσμογονία, τα
κύρια δημιουργικά «υλικά» είναι αυτονοήτως σαφή και θεόσταλτα:
Άπλετο του ζωοδότη ήλιο το φως, ζωογόνο τ’ αέρα το πέρασμα, φιλικό
και προκλητικό πολλαπλών συγκινήσεων της θάλασσας τ’ αγκάλιασμα,
απαλόγραμμης ηρεμίας σύντροφοι των βουνών τα υψώματα, μικρές της
μητέρας γης οι τροφοδότρες εκτάσεις. Όλα αυτά συναρμονισμένα συν-
θέτουν το μεγαλείο μιας ανεπιτήδευτης απλότητας που την συνέχουν
υψηλές συγκινήσεις και απαράμιλλες ποιοτικές εμπνεύσεις. Έτσι, χω-
ρίς πολυσχήμονες εξωτερικούς εντυπωσιασμούς και με πνεύμα λιτής
αξιοποίησης, οι Κυκλαδίτες διαμόρφωσαν τοπικό πολιτισμό με ήθη,
έθιμα και πρακτικές ζωής απαράμιλλης καταξίωσης.
Οι περισσότεροι έχομε ηλικία τέτοια ώστε να μπορούμε να θυμό-
μαστε ακόμη πιο ζωντανή και παραστατική αυτή την κυκλαδογενή κοι-
νωνική, οικονομική και πολιτιστική πραγματικότητα. Σήμερα, δυστυ-
χώς, δεν μπορούμε να μιλήσομε με τον ίδιο ενθουσιασμό για τα ζηλευτά
στοιχεία του κυκλαδικού πολιτισμού. Ούτε, ευτυχώς, αναγκαζόμαστε
να κλάψομε επί των ερειπίων του, ως να έχει καταρρεύσει οριστικά.
Όσοι, λοιπόν, ζήσαμε και βιώσαμε το πνεύμα της - ας την αποκαλέσου-
με έτσι - προτουριστικής εποχής (με όριο τη δεκαετία του ’60) θυμόμα-
στε πόσο υψηλά ποιοτικό περιεχόμενο συνείχε το πνεύμα της κοινω-
νικής ζωής σε όλους τους τομείς των εξωτερικευμένων δραστηριοτήτων
της: Το τραγούδι, ο χορός, οι ζεστές διανθρώπινες σχέσεις, τα ήθη, τα
έθιμα, οι γιορτές, τα πανηγύρια, οι συγκινήσεις κάθε εποχής του χρό-
νου που είχε το χρώμα της, τις γεύσεις της, τους ήχους και τα ηθογρα-
φικά κοινωνικά δρώμενά της. Δεν αναπολώ αυτά, υπό το πνεύμα μιας
ανώφελης παρελθοντολογικής εμμονής. Ούτε θεωρώ την τουριστική
ανάπτυξη ως εξοβελιστέον δεινό. Ο τουρισμός και αναγκαίος είναι και
ωφέλιμος. Είναι πηγή ζωής για τα νησιά μας. Τι πρέπει, επομένως, να
γίνει προς ανάσχεση της σταδιακής καταστροφικής υποβάθμισης του
κυκλαδικού μας πολιτισμού; Αυτό που απαιτείται είναι να μπορέσου-
με ως τόπος, ως Κυκλάδες, να κρατήσομε ακμαία αυτά που δεν πρέπει
να χάσομε. Να μην παρασυρόμαστε εκόντες-άκοντες από τον ρουν του
Τζιώτης.indd 2 6/25/11 6:23:14 PM
3
σύγχρονου ισοπεδωτικού πολιτισμού, που επιβάλλεται παντού ομοι-
όμορφος, άγευστος, κοινότυπος, ποσοτικά πλούσιος, αλλά ποιοτικά
ενδεής. Προϊόντος του χρόνου, γινόμαστε συνοδοιπόροι ενός παγκό-
σμιου πολιτισμού με εκπληκτικά, υπεράνθρωπης σύλληψης, πλην ανα-
φομοίωτα και όντως ανθρωπίνως αποτελεσματικά επιτεύγματα. Ζούμε
τα μεγέθη με θαυμασμό, χωρίς αυτά να επιφέρουν θαυμαστά αποτε-
λέσματα στη ζωή μας, έτσι ώστε αυτή να πορεύεται επί το «ανθρωπι-
νότερον»!... Γίναμε υπεράνθρωποι (!), θεοί (;) και πάρα ταύτα, πνεύμα
θλίψης, αθλιότητας, μίσους, διαστροφής, κτηνωδίας απλώνεται επί της
γης. Ο πολιτισμός μας, μάς έκανε δυνατούς, χωρίς εντούτοις να θερα-
πεύσει τις αδυναμίες μας! Ας μην εθελοτυφλούμε. Πόλεμοι, αρρώστιες,
υποβαθμισμένη ποιότητα ζωής είναι οι «κατακτήσεις» μας. Τι φταίει;
Τι πρέπει να γίνει; Δεν επιτρέπει η κλεψύδρα να σταθούμε, όσο απαι-
τείται - στα ερωτήματα αυτά. Μπορούμε όμως, έστω και επιγραμματι-
κά, να εντοπίσουμε τη ρίζα του κακού στην ανέμελη, εύκολη αποδοχή
της «θαυματοποιού» δύναμης του σύγχρονου πολιτισμού στο να μας
κάνει ξέγνοιαστους καβαλάρηδες της ζωής, πατώντας απλώς κάποια
κουμπιά. Να, όμως που στο βάθος του, άμεσου κιόλας, μελλοντικού
ορίζοντα, ζοφώδη μάλλον μοιάζουν να πυκνώνουν την απειλή τους τα
νέφη. Απαισιοδοξία και πληκτική ανία θα έλεγε κανείς ότι πλανάται
υπέρ την παγκόσμια συναισθηματική ατμόσφαιρα. Η ανθρωπότητα, ως
εκ τούτου, έχει ανάγκη μιας ελπιδοφόρας ανάσας ζωής και προς τούτο
πρέπει να αναζητήσει πολιτισμό που θα κάνει την ανθρωπιά όντως ται-
ριαστό ηθικό ένδυμα των ανθρώπων. Απαιτείται, επομένως, μια αντε-
πίθεση ποιοτικού πολιτισμού τέτοια ώστε να αφυπνισθούν ενεργά οι
ευγενείς εκείνες ορμές των ανθρώπων και να αποφέρουν τα ευεργετικά
ποιοτικά και ποσοτικά αποτελέσματα, τα οποία με την ισόρροπη συ-
νύπαρξή τους θα αποβούν επιτεύξεις σωτήριες και τιμητικές για την
ανθρώπινη επί γης αποστολή.
Στο πανανθρώπινο αυτό αίτημα, οι Κυκλάδες, με την ξέχωρη ιδι-
αιτερότητα του ποιοτικού πνεύματος που διέπει τον πολιτισμό τους,
μπορούν να αποδειχθούν ανεκτίμητες εστίες λυτρωτικής τροφοδότησης
μιας ανθρωπότητας που παραπαίει ζαλισμένη αποπροσανατολιστικά
στο θάμπος του τεχνολογικού της θριάμβου. «Μεγάλα λόγια», θα πείτε.
Μα, οι μικρές αυτές κουκίδες του πλανήτη θα σώσουν τον κόσμο; Εύ-
λογη η απορία. Δεν αναθέτομε, όμως, στις Κυκλάδες και μόνο την ύψι-
στη αυτή αποστολή. Κάθε τόπος, το τονίσαμε αυτό, φέρει το κόσμημα
του δικού του πολιτιστικού πυρήνα και μ’ αυτό οφείλει να δώσει τον
αγώνα του εs ζƒν, και εντός και εκτός των ορίων του. Ό,τι μπορεί κα-
νείς να καταθέσει στην «Τράπεζα του παγκόσμιου πολιτισμού» για μια
Τζιώτης.indd 3 6/25/11 6:23:14 PM
4
πιο θετική ενατένιση της ζωής του μέλλοντος, αυτό και ευπρόσδεκτο
και πολυτιμότατο αποβαίνει.
Ο κυκλαδικός πολιτισμός με την καθαρότητα του ύφους και του
ήθους του, με τη ζωογόνο ποιοτική απλότητα του περιεχομένου του, με
τα εξευγενισμένα έμπρακτα φανερώματά του (υφαντά, εργαλεία, σπί-
τια, δρόμοι, ξερολιθιές, μητάτοι, αλώνια, πεζούλες, εκκλησάκια κ.λπ.),
με την υγιή κοινωνική συνοχή του στην καθημερινή ροή της ζωής (χαρές
και λύπες, πανηγύρια, ήθη, έθιμα), με τη λεπτεπίλεπτη αντίληψη του
ωραίου στην τέχνη, στο χορό, στο τραγούδι, ο κυκλαδικός πολιτισμός
αποβαίνει τελικά μέγας και πολυτιμότατος καταθέτης, που θα πει,
αποβαίνει δημιουργός και τροφοδότης ποιότητας ζωής. Αρκεί, βεβαίως,
τώρα που ζούμε στο μεταίχμιο των μεγάλων πολιτιστικών αλλαγών, να
μην τον αφήσομε να υποστεί διαστρεβλωτικές αλλοιώσεις ή και να χα-
θεί στη δίνη μιας έξωθεν επερχόμενης και ισοπεδωτικά επιβαλλόμενης
ομοιομορφίας, για την οποία κάναμε λόγο προηγουμένως.
Λογική αντίσταση, λοιπόν, γιατί κανείς δεν απορρίπτει καθετί που
ως σύγχρονο ανανεώνει, αλλά και φρόνιμη αντεπίθεση. Για να γίνει
όμως κάτι τέτοιο πρέπει να υπάρξει η υπεύθυνη εκείνη μέριμνα που
θα διασώσει τα πράγματα έτσι ώστε η νέα, κυρίως, γενιά ως φορέας
των ελπίδων του μέλλοντος, να γνωρίσει καλά και αληθινά αυτόν τον
κυκλαδικό πολιτισμό.
Η ευθύνη αρχικά ανήκει στην Πολιτεία. Αλλά μη μένομε εφησυ-
χαστικά επαναπαυόμενοι σ’ αυτή την πρόδηλη διαπίστωση. Οφείλομε
όλοι, ως άτομα και ως συλλογικοί φορείς, να ριχτούμε στον αγώνα αυτό
από σήμερα κιόλας. «Ο” καιροί οŽ μενετοί»! Στις μικρές, μάλιστα, κοι-
νωνίες το μέγιστο βάρος μπορούν να επωμιστούν οι εκπαιδευτικοί, που
πέρα από την καθορισμένη από το Υπουργείο διδακτέα ύλη, πρέπει
να βρουν τρόπους - με ομόθυμη θυσία του χρόνου τους - να διδάξουν
στα παιδιά την τοπική ιστορία και παράδοση τόσο στη θεωρητική της
ουσία όσο και στην έμπρακτη εκμάθησή της. Ένα παράδειγμα: Αξιο-
ποιώντας τον, απ’ αιώνων, σχεδόν αναλλοίωτο μέχρι σήμερα βουκολικό
τρόπο ζωής, μπορούν να λάβουν ερεθίσματα καθιέρωσης αθλοπαιδιών
προσαρμοσμένων στο πνεύμα μιας αυθεντικής, και σύμφωνα με τη ζωή
των νησιών μας, αθλητικής έκφρασης. Οι βοσκοί μας στα βουνά τους
δίνουν το δικό τους «αθλητικό» αγώνα για τη ζωή. Ανάερο βάδισμα -
πέταγμα από κλαδί σε κλαδί κι από βράχο σε βράχο με το ροζιάρικο
χοντρό ραβδί της δυναμικής τους επιβολής στο χέρι και με το ποικιλώ-
νυμο πέταγμα της πέτρας μακριά για να γυρίσουν τα ζα, προσφέρουν
ιδέες για καθιέρωση ανάλογων αγωνισμάτων, καθαρά τοπικής πνοής
και χρώματος που θα προκαλούν βαθιές συγκινήσεις και χρήσιμες δι-
Τζιώτης.indd 4 6/25/11 6:23:14 PM
5
δαχές, και συγχρόνως θα παρέχουν και χρώμα και χρήμα.
Τέλος, να επισημάνομε τη μεγάλη ευθύνη της Αυτοδιοίκησης στη
διαφύλαξη και δημιουργική προβολή του κυκλαδικού πολιτισμού. Οι
Δήμαρχοι, που τώρα πια είναι Νησίαρχοι, οφείλουν να σταθούν με δυ-
ναμική αποφασιστικότητα απέναντι σ’ αυτό το θέμα. Λεφτά δεν υπάρ-
χουν· πολιτιστική όμως ελπίδα υπάρχει. Τα πανέμορφα κυκλαδονήσια
μας δεν πρέπει να μετατρέπονται, κατά θέρος, σε μακάριους αποδέ-
κτες των αναρίθμητων επισκεπτών τους και στη συνέχεια να πέφτουν
στη χειμερία νάρκη της απραξίας και της αδιαφορίας. Τα νησιά μας δεν
πρέπει να είναι μόνο γνωστά ως τόποι με τα ξενοδοχεία των αστέρων,
με τα ενοικιαζόμενα δωμάτια, τις παραλίες με τις ρακέτες και το σέρ-
φιγκ, τα αντηλιακά, τα επίγεια και θαλάσσια καμάκια, τα ουζάκια, το
τζατζίκι και το νυκτερινό ξεφάντωμα. Χωρίς να είναι απορριπτέα, αυτά
δυστυχώς μόνο λάμπουν κι όταν πέσει η αυλαία τους, οι πρόβες που
ακολουθούν, πάλι το ίδιο έργο ετοιμάζουν ν’ ανεβάσουν. Δεν πρέπει να
τελειώνει όμως εκεί η ζωή. Η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να βρει τρό-
πους ουσιαστικής ψυχοπνευματικής και σωματικής απονέκρωσης με
το να στραφεί στην αξιοποίηση όλου του πνευματικού δυναμικού και
των εμπείρων περί τα θέματα τέχνης ειδημόνων. Το ενδιαφέρον αυτό
πρέπει να αγκαλιάσει όλα τα νησιά, κατοικημένα και μη. Ιδιαίτερα, μά-
λιστα, για τα ακατοίκητα - και πάντα μέσα στο πνεύμα της εισήγησης
αυτής - θέλω να προτείνω να ληφθεί ιδιαιτέρας προσοχής μέριμνα. Πα-
ράξενο αυτό που θα πω, αλλά ευτυχώς που τα νησιά αυτά είναι ακα-
τοίκητα κι «οŽδ\ ‰πημαξευμένα τροχο…σι», όπως θα έλεγε ο Σοφοκλής.
Δηλαδή, χωρίς ροδιές αμαξιού επάνω ακόμη. Έρχονται επομένως αυ-
τούσια από το βαθύ ιστορικό παρελθόν τους και μάλιστα ορισμένα απ’
αυτά, όπως η Κέρος και η Πολύαιγος, και ικανή έκταση έχουν, και καλή
φυσική διαμόρφωση και πλούσια ιστορία καθρεφτισμένη σε εκλεκτά
ευρήματα. Τα νησιά αυτά, έτσι όπως διατηρούνται αλώβητα, μπορούν
να αποδειχθούν πολυτιμότατοι χώροι ανώτερου πολιτισμού αύριο.
Αρκεί, βεβαίως, να μη συνδέσομε την ανάπτυξή τους αποκλειστικά με
την μπετονιέρα. Το ζητούμενο δεν είναι να στηρίξουν τα νησάκια αυτά
την τουριστική τους ανάπτυξη σ’ ένα «γκλαμουράτο» κοσμοπολιτισμό
και να γίνουν χώροι - εκτροφεία κάποιων κουτσομπολίστικων μέσων
ενημέρωσης. Εδώ, υπάρχει χρόνος για ψυχραιμότερη και ευτυχέστερη
- όχι χρηματικώς ενδεέστερη - αξιοποίηση. Στην Κέρο, για παράδειγμα,
από τα σπλάχνα της οποίας γεννήθηκαν οι γνωστοί μας σε ειδώλια, αρ-
πιστής και αυλητής, σε επιλεγμένες εποχές του έτους και σε κατάλληλα
διαμορφωμένο χώρο, που να μη βιάζει την αισθητική του περιβάλλο-
ντος, να οργανώνονται πανελλαδικοί και παγκόσμιοι μουσικοί αγώνες
Τζιώτης.indd 5 6/25/11 6:23:15 PM
6
με κύρια όργανα την άρπα και
τον αυλό. Τα απονεμόμενα, μά-
λιστα, βραβεία να είναι αντί-
γραφα των φερωνύμων ειδωλί-
ων από πέτρα της κεριώτικης
γης. Έτσι, τα από αιώνων σι-
γήσαντα στις Κυκλάδες όργα-
να της άρπας και του αυλού θ’
ακουστούν και πάλι γλυκόηχα
και λυτρωτικά στον τόπο που
ενέπνευσαν τον ανώνυμο γλύ-
πτη-πλαστουργό τους. Μη ξε-
χνάμε πως κατά την εποχή της
απονομής των Όσκαρ κινημα-
τογράφου, ξενυχτά αγωνιού-
σα η ανθρωπότητα για το ποιοι θα πάρουν το ομώνυμο ειδωλόμορφο
αγαλματίδιο. Κάλλιστα λοιπόν θα μπορούσε να εγείρει ευρύτατη - σε
παγκόσμια εμβέλεια - συγκίνηση και ενδιαφέρον η ειδωλιογεννήτρα
Κέρος με τις προσεγμένες ποιοτικές της εκδηλώσεις. Αντίστοιχες εκ-
δηλώσεις μπορούν να επινοηθούν και για την γραφική Πολύαιγο. Εδώ,
για παράδειγμα, ο κεντρικός πυρήνας των δρωμένων μπορεί να στρέ-
φεται περί τα βουκολικά, με μουσική έμφαση στα ακούσματα της τσα-
μπούνας και του τουμπακιού, με θεατρικούς αγώνες - «διδασκαλίες»
σε πρώτο ανέβασμα, με εκδηλώσεις χορού και τραγουδιού αυθεντικής
θαλασσόπνοης έμπνευσης. Οι εκδηλώσεις
αυτές και θετικά ποιοτικά πολιτιστικά απο-
τελέσματα θα αποφέρουν και με την συνολι-
κή τους τελετουργία (βαρκάδες, σεληνόφως,
φιλολογική, καλλιτεχνική και ποιητική βιω-
ματική ατμόσφαιρα, εκδόσεις, αφίσες, μου-
σική, χορός) συμβάλλουν σε υψιπετούσες
ψυχικές τέρψεις και αισθητικές ανατάσεις.
Είναι καιρός πια τα νησιά μας να βγουν από
την απραξία της σιωπής των. Η ιστορία τούς
επιφυλάσσει υψηλά τιμητική την αποστολή
τους: Να γίνουν δηλαδή οι ζωντανές εκείνες
εστίες της καλλιέργειας ενός πολιτισμού,
που τον έχει άμεσα ανάγκη ο σύγχρονος άν-
θρωπος, για να νιώθει ακέραιο μέσα του το
ανθρώπινο μεγαλείο.
Τζιώτης.indd 6 6/25/11 6:23:17 PM
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου