Eντυπωσιακό αφιέρωμα του "ΕΘΝΟΥΣ" στη Νάξο

Nάξος: Κυκλαδίτικη πανδαισία

Η Νάξος ό,τι υπόσχεται το πραγματοποιεί. Κι όταν αυτά που υπόσχεται ξέρεις πως δεν έχουν τελειωμό, εύκολα καταλαβαίνεις πως το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων δεν θα σ' αφήσει στιγμή…

Είναι το νησί της οικογένειας αλλά και της παρέας, νησί όπου θα έρθουν για διακοπές οι μοναχικοί ταξιδιώτες αλλά και τα ζευγάρια. Το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων έχει παραλίες για τύπους ερημικούς αλλά και τους λάτρεις των θαλασσινών σπορ, έχει προτάσεις για ατελείωτες βόλτες σε λιθόστρωτα καλντερίμια και ρομαντικά ηλιοβασιλέματα αλλά και επιλογές διασκέδασης και καλού φαγητού. Η Νάξος έχει στ' αλήθεια μια απάντηση σε όλες τις πιθανές και απίθανες αναζητήσεις σου, σε βαθμό που δυσκολεύεσαι να πιστέψεις πως κάνεις τόσο πολλά διαφορετικά πράγματα κι όμως εξακολουθείς πάντα να βρίσκεσαι στο ίδιο νησί.

Εχει λοιπόν ένα από τα πιο πολυφωτογραφημένα αξιοθέατα των Κυκλάδων, τη θρυλική Πορτάρα, όπου όσα κι αν έχεις δει γι' αυτήν, συνειδητοποιείς πως τίποτα δεν είναι ικανό να σε προετοιμάσει για το δέος που νιώθεις όταν τη βλέπεις επιτέλους από κοντά. Εχει ακόμα το Κάστρο της, στη Χώρα, μια εντυπωσιακή βενετσιάνικη πινελιά σε ένα αυθεντικό κυκλαδίτικο τοπίο. Εχει ασύλληπτης ομορφιάς παραλίες για όλα τα γούστα, πελώριες αμμουδιές, οργανωμένες και μη, με νερά που σε πείθουν πως μάλλον διακτινίστηκες στην Καραϊβική χωρίς να το καταλάβεις.

Στη Νάξο θα ανακαλύψεις και εκπλήξεις που μάλλον δεν περίμενες να συναντήσεις καταμεσής στο Αιγαίο. Θα βρεις έναν απίστευτο πλούτο βυζαντινών μνημείων και ναών, στην περιοχή της Τραγαίας, που δίκαια έχουν αποσπάσει τον χαρακτηρισμό «Μικρός Μυστράς» για την ανυπολόγιστη ιστορική και αισθητική τους αξία. Οσο προχωρείς στο εσωτερικό του νησιού και επισκέπτεσαι το ένα μετά το άλλο τα αξιώτικα χωριά, θα ανακαλύπτεις επίσης υπέροχους παραδοσιακούς οικισμούς, χωριά που συνεχίζουν να κρατούν ψηλά τη σημαία της παράδοσης: στο Φιλώτι, την Απείρανθο, τον Κινίδαρο, την Κόρωνο.

Θα δοκιμάσεις τα ονομαστά τυριά της Νάξου και την περιζήτητη ναξιώτικη πατάτα, θα γευτείς το μυρωδάτο κίτρο, θα δεις από κοντά αμέτρητους ενετικούς πύργους, θα ανακαλύψεις μέχρι και καταρράκτες πάνω στα βουνά, θα ατενίσεις την υψηλότερη κορφή των Κυκλάδων, τον Ζα, θα δεις ακόμη τον πρωτοποριακό για την εποχή του «εναέριο», έναν σιδηρόδρομο στον αέρα που μετέφερε μέχρι πριν από κάποια χρόνια την πολύτιμη σμυρίδα.

Η Χώρα της Νάξου με το Κάστρο της, όπως φαίνεται από την Πορτάρα.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Δεν έχουν τελειωμό οι αφορμές που σου δίνει η Νάξος να παρατείνεις όσο μπορείς τη διαμονή σου στο νησί· γιατί για να το επισκεφτείς δεν το συζητάμε καν, είσαι ήδη με το ένα πόδι στο καράβι!

Χώρα
Αξια πρωτεύουσα

Η Χώρα της Νάξου είναι η πρωτεύουσα και το μεγάλο λιμάνι του νησιού, η κύρια πύλη εισόδου στο μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων - μαζί βέβαια με το αεροδρόμιο, που βρίσκεται κι αυτό πολύ κοντά στην πρωτεύουσα. Στα πρότυπα της «πατροπαράδοτης» εικόνας που έχει ο επισκέπτης για κάθε «κυκλαδο-Χώρα», έτσι και η αξιώτικη αυτή πολιτεία είναι μια όμορφη μητρόπολη, με τα πάλλευκα σπίτια της και τα γραφικά πλακόστρωτα σοκάκια της. Το ενετικό κάστρο βέβαια είναι αυτό που δεσπόζει στην κορυφή της πόλης, ωστόσο η Χώρα της Νάξου αξίζει να της αφιερώσεις ένα κομμάτι από τον χρόνο σου για να τη γνωρίσεις καλύτερα.

Το σήμα-κατατεθέν της Νάξου, η περίφημη Πορτάρα.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Η περίφημη «Πορτάρα», αυτή η πελώρια πύλη που μοιάζει με την πιο επίσημη είσοδο που θα μπορούσες να φανταστείς στη Νάξο, είναι ασφαλώς το πιο αναγνωρίσιμο σημείο ολόκληρου του νησιού. Εκεί θα καταλήξουν όλες σχεδόν οι απογευματινές σου βόλτες, εκεί θα χαζέψεις το πιο όμορφο ηλιοβασίλεμα των ναξιώτικων διακοπών σου, εκεί μάλλον θα βγάλεις και τις περισσότερες φωτογραφίες σου. Πριν φτάσεις ωστόσο εκεί, θα κάνεις τη βόλτα σου στα στενά δρομάκια της χώρας. Θα ανακαλύψεις πολλά μπαράκια για κάθε στιγμή της μέρας και για όλα τα γούστα· στη Χώρα μπορεί να μη βρεις το πιο σαματατζίδικο κλαμπ των Κυκλάδων, μα να είσαι σίγουρος πως δεν θα σου λείψει καθόλου.

Γρήγορα θα διαπιστώσεις πως τα καλντερίμια οδηγούν στον κεντρικό δρόμο της παραλίας, που τα τελευταία χρόνια έχει μάλιστα πεζοδρομηθεί. Η πλευρά της παραλίας προς το λιμάνι ξεκινά με πολλές ψαροταβέρνες και ουζερί ενώ όσο απομακρύνεσαι συνεχίζει με καφετέριες. Μπροστά στο λιμάνι θα δεις και μια κάπως ασυνήθιστη εικόνα, μια γραφική βραχονησίδα μέσα στο ίδιο το λιμάνι, με το ξωκλήσι της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας να στέκει φρουρός του λιμανιού.

Λιθόστρωτα «διλήμματα» στη Χώρα.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Στην περατζάδα της προκυμαίας θα βρεις πολλά μαγαζιά με τοπικά προϊόντα, είδη λαϊκής τέχνης και ό,τι είδους αναμνηστικό μπορεί να βάλει ο νους σου. Αυτό είναι και το πιο πολύβουο κομμάτι της Χώρας, με πολύ κόσμο να πηγαινοέρχεται συνεχώς, ειδικά όσο πλησιάζουμε προς το pick της τουριστικής περιόδου. Η Νάξος, βλέπεις, έχει μπει για τα καλά στον τουριστικό χάρτη, τα τελευταία χρόνια μάλιστα προσελκύει όλο και περισσότερο και τον Ελληνα επισκέπτη. Πολλοί θα σου πουν πως η τουριστική ανάπτυξη ίσως και να άργησε να φτάσει μέχρι το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων, ίσως γιατί για πολλά χρόνια το νησί στήριζε την οικονομία του σε ίδια μέσα (σκέψου μονάχα πως η Νάξος είναι το μοναδικό νησί στις Κυκλάδες με δικό του πόσιμο νερό σε επάρκεια), ίσως γιατί της έλειπε η ανάλογη διαφημιστική προβολή που θα προσέλκυε περισσότερους επισκέπτες.

Πύλη στο απέραντο γαλάζιο

Το λιμάνι με το νησάκι της Παναγίας.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Η Πορτάρα δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Το πιο πολυφωτογραφημένο αξιοθέατο της Νάξου είναι το σήμα-κατατεθέν του νησιού και ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα κυκλαδίτικα σκηνικά. Πρόκειται για μια πελώρια πύλη ύψους άνω των 6 μέτρων, βάρους περίπου 20 τόνων, χτισμένη πάνω στο νησάκι Παλάτια, που ενώνεται με την ξηρά χάρη σε μια γλώσσα γης. Είναι ό,τι έχει διασωθεί από τα μεγαλεπήβολα σχέδια του Νάξιου τύραννου Λύγδαμι, που γύρω στα 530 π.Χ. άρχισε να χτίζει έναν ναό προς τιμήν του θεού Απόλλωνα, χωρίς ωστόσο ποτέ να καταφέρει να τον ολοκληρώσει. Αργότερα, με το πέρασμα των αιώνων, πάνω στα ερείπια του ημιτελούς αρχαίου ναού χτίστηκε χριστιανική εκκλησία, ενώ και οι Ενετοί άρχοντες φρόντισαν να αποσπάσουν αρκετά κομμάτια του ιερού για να τα χρησιμοποιήσουν στην κατασκευή του Κάστρου.

Οπως και να 'χει, η Πορτάρα στέκει ακόμη επιβλητική, πύλη και παράθυρο στο Αιγαίο. Να έχεις υπόψη σου πως μάλλον δεν θα καταφέρεις ποτέ να την «πετύχεις» χωρίς κόσμο: δεν υπάρχει άνθρωπος που θα έρθει στη Νάξο και δεν θα θελήσει να φωτογραφηθεί στο πιο διάσημο αξιοθέατο του νησιού!

Δεξιά η Αγ. Κυριακή και πάνω αριστερά άποψη του Κάστρου.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Το Δουκάτο του Αρχιπελάγους

Το μεσαιωνικό, βενετσιάνικο Κάστρο προσφέρει πέρα από κάθε αμφιβολία την πιο συναρπαστική βόλτα στη Χώρα της Νάξου. Είναι ένα κομμάτι που διαφοροποιείται σημαντικά από το κυκλαδίτικο χρώμα της υπόλοιπης πόλης, μια μεσαιωνική πινελιά ανάμεσα στα πάλλευκα αιγαιοπελαγίτικα σπίτια, που έχει τη δύναμη να σε μεταφέρει νοητά σε άλλες εποχές.

Για να ανέβεις στο Κάστρο θα περάσεις από το Μπούργκο και την Αγορά· είναι το κομμάτι της Χώρας όπου κατοικούσαν οι Ρωμιοί, εξ ου και οι παλιές εκκλησιές που θα συναντήσεις περιδιαβαίνοντας στα καλντερίμια, όπως η Αγία Παρασκευή και ο Αγιος Δημήτριος. Αδύνατον να μην παρατηρήσεις πως τα σπίτια που αποτελούν τον οικισμό είναι χτισμένα με τέτοιον τρόπο ώστε να σχηματίζουν ένα τείχος, μια απαραίτητη αμυντική οχύρωση κατά πάσης απειλής που μπορεί να ερχόταν από το πέλαγος. Από την πλατεία Πραντούνα θα περάσεις τη νότια πύλη, το «Παραπόρτι» για να μπεις στο Κάστρο – αν πάλι έχεις έρθει από τη βόρεια πλευρά, η είσοδος γίνεται από την «Τρανή Πόρτα». Αν μπεις από εδώ, ψάξε να εντοπίσεις μια χαραγμένη ευθεία γραμμή πάνω στην πύλη: είναι ο βενετσιάνικος πήχης όπου πάνω του μετρούσαν οι πραματευτές τα υφάσματα που έφερναν κάποτε στις κυρίες του Κάστρου.

Ψηφιδωτό του 4ου αι. στο Αρχ. Μουσείο του Κάστρου.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Το ίδιο το Κάστρο λοιπόν χτίστηκε το 1207 από τον Ενετό Μάρκο Σανούδο, όταν κατέλαβε το νησί και όρισε εδώ την έδρα του λεγόμενου «Δουκάτου του Αρχιπελάγους», που έμελλε να επιβιώσει για τα επόμενα τριακόσια χρόνια. Σεργιανίζοντας, θα περιπλανηθείς ανάμεσα σε αρχοντικά, πολλά από τα οποία διατηρούν ακόμη τα οικόσημά τους, που μαρτυρούν το ιστορικό της οικογένειας στην οποία ανήκαν. Κεντρική θέση στο Κάστρο διατηρεί ο πύργος του Σανούδου, ενώ δίπλα του στέκει η Καθολική Αρχιεπισκοπή Νάξου-Τήνου-Ανδρου-Μυκόνου και Μητρόπολη Παντός Αιγαίου, όπως είναι η πλήρης ονομασία της, και στο πλάι της η ίδια η καθολική Μητρόπολη. Αξίζει να της αφιερώσεις αρκετό από τον χρόνο σου, και να παρατηρήσεις τα πέντε κλίτη του ναού, τα οικόσημα, την ασυνήθιστη αμφίπλευρη εικόνα με την Παναγία Ελεούσα στη μια της πλευρά και τον Ιωάννη τον Πρόδρομο στην άλλη. Θα παρατηρήσεις ακόμη και ζωγραφιστά κιονόκρανα του 6ου και του 4ου π.Χ. αι., μάρτυρες του γεγονότος πως για την κατασκευή του ναού μεταφέρθηκαν έτοιμα υλικά από αρχαίες κατασκευές που βρίσκονταν στο νησί.

Πίσω ακριβώς από τη Μητρόπολη υπάρχει και ο μοναδικός ορθόδοξος ναός του Κάστρου, η Παναγία η Θεοσκέπαστη, ενώ σε μικρή απόσταση θα βρεις την Καπέλα Καζάτζα, το παρεκκλήσι του πύργου Σανούδου (κατά μία ευρέως αποδεκτή εκδοχή) μα και όλων των Ενετών δουκών που πέρασαν από το Κάστρο. Συνεχίζοντας, συναντάς τη Μονή Ουρσουλινών και τη Μονή των Καπουτσίνων (ή Καπουκίνων), με τον ναό του Αγίου Αντωίου της Πάδουα, πολύ κοντά στην πύλη Παραπόρτι.

Ο πύργος Γλέζου ή Κρίσπι.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Μία από τις σημαντικές στάσεις που θα κάνεις στο Κάστρο είναι το Ενετικό Μουσείο, που διατηρεί ο Νίκος Καραβίας, απόγονος Γάλλων και Ενετών δουκών, με προσωπικά αντικείμενα των προγόνων του.

Στα χρόνια της ακμής του το Κάστρο διέθετε δώδεκα συνολικά πύργους, από τους οποίους μονάχα ένας στέκει ακόμη όρθιος: είναι ο πύργος του Κρίσπι ή πύργος Γλέζου, που σήμερα φιλοξενεί το Βυζαντινό Μουσείο.

Σχολή των Ιησουιτών-Αρχαιολογικό Μουσείο 

Από τις καλύτερες παραλίες ολόκληρης της Ελλάδας, ο Αγιος Προκόπιος.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Μην παραλείψεις να δεις το εντυπωσιακό κτίριο της παλιάς σχολής των Ιησουιτών, όπου για κάποιο διάστημα φοίτησε και ο Νίκος Καζαντζάκης. Αργότερα το οίκημα φιλοξένησε την Εμπορική Σχολή ενώ σήμερα στεγάζει το Αρχαιολογικό Μουσείο Νάξου, εκθέτοντας ευρήματα που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στη Νάξο και τα γειτονικά νησιά, όπως η Κέρος, η Δονούσα και τα Κουφονήσια. Αντικείμενα χρυσά, ασημένια, χάλκινα, από πηλό, μάρμαρο ή ορείχαλκο, ακόμα κι από ελεφαντόδοντο, όπλα, εργαλεία, κυκλαδικά ειδώλια, αγγεία και κοσμήματα από ημιπολύτιμους λίθους: ευρήματα έως και 6.000 ετών, από την προϊστορική περίοδο και την υστερομυκηναϊκή εποχή μέχρι τους ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους.

Info: Κάστρο Νάξου, τηλ.: 22850 22725. Είσοδος: 3 €

Απέραντες αμμουδιές, ατελείωτο καλοκαίρι

Η οργανωμένη παραλία του Αγίου Γεωργίου.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Παραλίες ερημικές, παραλίες πολυσύχναστες, ακτές οργανωμένες και κοσμοπολίτικες και άλλες ακτές περισσότερο ερημικές και απομονωμένες, μακριά από τη βαβούρα των διακοπών. Παραλίες έτοιμες να καλύψουν και την πιο εξεζητημένη «παραγγελιά» των φίλων των θαλάσσιων σπορ, χάρη στους ανέμους και τα ψηλά κύματα, και άλλες πιο απάνεμες με γαλήνια νερά. Παραλίες με αμμοθίνες, άλλες πάλι με κέδρους να κατεβαίνουν μέχρι σχεδόν τη θάλασσα, αμμουδιές πελώριες, να φτάνουν πέρα από εκεί που φτάνει το μάτι, και άλλες κρυμμένες μέσα σε ορμίσκους, τα «ακρωτήρια» όπως τα λένε οι Ναξιώτες. Παραλίες με πρόσβαση πανεύκολη, πάνω σχεδόν στον δρόμο, και άλλες που θα χρειαστεί να κουραστείς περισσότερο για να τις ανακαλύψεις, χαλαλίζοντας όμως στο τέλος κάθε λεπτό που χρειάστηκε μέχρι να φτάσεις εκεί. Ενα νησί της αφθονίας, λοιπόν, όπως είναι η Νάξος πώς θα μπορούσε να έχει «έλλειψη» στις προτάσεις για καλοκαιρινό μπάνιο;

Ξεκινώντας λοιπόν από τις παραλίες εγγύτερα στη Χώρα, θα κατευθυνθούμε πρώτα προς Βορρά και την παραλία της Γκρότας, πολύ κοντά στο λιμάνι. Δεν είναι η πιο εντυπωσιακή ακτή που θα δεις, μα είναι μια πολύ καλή επιλογή για μια γρήγορη βουτιά, χωρίς να χρειαστεί να μετακινηθείς πολύ. Στην Γκρότα βρίσκεται και η αρχαία Ακρόπολη της Νάξου, μπορείς μάλιστα να διακρίνεις υπολείμματα από κάποια αρχαία κτίσματα μέσα στη θάλασσα. Οι ίδιοι οι Χωραΐτες εκτιμούν πολύ την πρώτη ακτή που θα βρεις παίρνοντας πια κατεύθυνση προς Νότο. Είναι ο Αγιος Γεώργιος, από τις 3-4 δημοφιλέστερες επιλογές για μπάνιο στη Νάξο, όχι μονάχα λόγω της «άμεσης επαφής» με τη Χώρα, μα και χάρη στη λεπτή, χρυσή άμμο της παραλίας. Ενα ακόμη πλεονέκτημα είναι τα ρηχά του νερά, κάτι που κάνει τον Αγιο Γεώργιο ιδανικό για οικογένειες με μικρά παιδιά. Η παραλία είναι οργανωμένη, με τις περισσότερες ομπρέλες και ξαπλώστρες να βρίσκονται στο κομμάτι πλησιέστερα στα ξενοδοχεία και τα καφέ. Αν και η ακτή αυτή είναι μάλλον απάνεμη, το νότιο άκρο της «πιάνει» κατά καιρούς ανέμους, οπότε δεν αποκλείεται να δεις και σέρφερ να κάνουν τα κόλπα τους σε εκείνο ακριβώς το κομμάτι.

Αμμόλοφοι και κέδροι στον Αλυκό.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Συνεχίζοντας ακόμη νοτιότερα, λίγο πριν από τις εγκαταστάσεις του αεροδρομίου, φτάνεις στη Λαγκούνα. Θάλασσα εξαιρετική για windsurf, χάρη στα μελτεμάκια που μοιάζει να μη σταματούν ποτέ να φυσούν εδώ, η Λαγκούνα διαθέτει μία πίστα για αρχάριους και μία για προχωρημένους. Στην «ενδοχώρα» της Λαγκούνας, δίπλα ακριβώς στο αεροδρόμιο της Νάξου, απλώνεται και η μικρή λιμνοθάλασσα των Αλυκών.

Η φυσική προέκταση της παραλίας του Αγίου Προκοπίου είναι η ακτή της Αγίας Αννας. Οπως και η προηγούμενη, και η Αγία Αννα είναι αρκετά οργανωμένη, όπου επίσης δραστηριοποιούνται επιχειρήσεις θαλάσσιων σπορ. Στην ακτή θα δεις ακόμη και ένα κεδρόδασος, με τους κέδρους να φαίνεται πως ξεφυτρώνουν μέσα από την άμμο.

Στην άμμο τραπεζάκια, σκιά και ήχοι της θάλασσας. Ο παράδεισος μεταφέρθηκε στον Μάραγκα.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Συνεχίζοντας την πορεία κατά μήκος της νότιας ακτογραμμής της Νάξου, λίγο μετά την Αγια Αννα και τη στροφή του ακρωτηρίου του Αγίου Νικολάου, θα συναντήσεις τον οικισμό του Μάραγκα (ή Μαραγκά). Ο Μάραγκας είναι όνομα γνωστό στους φίλους της κατασκήνωσης, καθώς εδώ λειτουργεί κάμπινγκ που συγκεντρώνει πολύ κόσμο τους καλοκαιρινούς μήνες. Η παραλία έχει ψιλή, σιμιγδαλένια άμμο, με το δεξιότερο τμήμα της, προς τα βράχια, να θεωρείται παραλία γυμνιστών. Το σήμα-κατατεθέν ωστόσο της περιοχής είναι μάλλον το «φουντωτό» δέντρο, κάτω από τη σκιά του οποίου απλώνονται τα τραπεζάκια μιας ταβέρνας, μόλις λίγα βήματα από τη θάλασσα.

Ακόμη νοτιότερα, σε απόσταση πια περίπου 12 χλμ. από τη Χώρα, απλώνεται η μεγάλη παραλία της Πλάκας. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια η Πλάκα θεωρούνταν στέκι των χίπις, σήμερα ωστόσο το χαρακτηριστικό της μήκους 4 χλμ. παραλίας είναι η ψιλή άμμος και οι παρακείμενοι αμμόλοφοι. Η Πλάκα είναι οργανωμένη ακτή, ενώ κατά μήκος του δρόμου, στο μισό περίπου τμήμα της παραλίας, θα βρεις παραταγμένα μια σειρά από ταβερνάκια που θα φροντίσουν να… επανακτήσεις τις θερμίδες που έκαψες με το μπάνιο. Το νοτιότερο κομμάτι της Πλάκας είναι ο Ορνός, εξίσου όμορφη ακτή με μικρούς, γραφικούς ορμίσκους με πεντακάθαρα νερά, χωρίς ωστόσο τις ανέσεις και την οργάνωση της Πλάκας.

Ο ναός των Αγίων Αποστόλων στο Μετόχι.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Επόμενη στη σειρά είναι ακόμη μια αγαπημένη «στάση» των φαν της ιστιοσανίδας, η μεγάλη αμμουδιά της Παρθένου, ενώ ένα ακρωτήρι χωρίζει την Παρθένο από την επόμενη ακτή, τη Μικρή Βίγλα, που επίσης αποτελεί πρώτης τάξεως επιλογή για να εξασκηθείς στα θαλάσσια σπορ. Στη Μικρή Βίγλα λειτουργούν και ενοικιαζόμενα studios.

Ο Αγιος Προκόπης και το ναυάγιο 

Η Παναγιά η Δροσιανή, ίσως ο σπουδαιότερος ναός στη Νάξο. Κάτω, μετά τις πρόσφατες εργασίες αναστήλωσης.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Παραλιών συνέχεια: αφού περάσεις την αμμουδερή ακτή της Στελίδας, στρίβεις αριστερά και κατευθύνεσαι σε μια παραλία-προσκύνημα. Είναι ο περίφημος Αγιος Προκόπιος, μια ακτή που φιγουράρει ανελλιπώς στις λίστες και τα top-10 με τις καλύτερες θάλασσες όχι στη Νάξο αλλά σε ολόκληρη τη χώρα μας. Αυτό σημαίνει βέβαια πως συγκεντρώνει πολύ κόσμο, οπότε μάλλον δεν συστήνεται για ηρεμία και απομόνωση. Συστήνεται όμως, και μάλιστα ανεπιφύλακτα, για τα διαυγή κρυστάλλινα νερά της, ενώ ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της παραλίας είναι και το πολύ λεπτό βοτσαλάκι της, σαν άμμος σχεδόν, που λένε πως δεν κολλάει στο δέρμα.

Στα νερά του Αγίου Προκοπίου βρίσκεται και ένα ακόμη περίεργο αξιοθέατο· για λίγους μεν, μα ωστόσο αξίζει να μάθεις γι' αυτό. Πρόκειται για το ναυάγιο του εμπορικού πλοίου «Marianna» που βυθίστηκε εδώ το 1982 και μπορείς να το δεις από κοντά (ή τουλάχιστον από αρκετά κοντά) αν απευθυνθείς σε κάποιο από τα καταδυτικά κέντρα που δραστηριοποιούνται στην περιοχή και αναλαμβάνουν υποβρύχιες ξεναγήσεις. Κοντά στο «Marianna» βρίσκονται επίσης και υπολείμματα από πλοία και βομβαρδιστικά του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Η Παναγιά η Δροσιανή, ίσως ο σπουδαιότερος ναός στη Νάξο. Κάτω, μετά τις πρόσφατες εργασίες αναστήλωσης.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Στον Αγιο Προκόπιο υπάρχουν αρκετές επιλογές διαμονής, αν ωστόσο μένεις στη Χώρα και δεν διαθέτεις δικό σου μέσο μετακίνησης, μπορείς να εξυπηρετηθείς από το τοπικό λεωφορείο που εκτελεί δρομολόγια περίπου ανά 20 λεπτά.

Θαλάσσιες δραστηριότητες
Στη Νάξο λειτουργούν αρκετές εταιρείες θαλάσσιων δραστηριοτήτων, που θα σε μυήσουν σε διάφορα είδη, όπως σε κάθε μορφή boardsport (skiboard, kneeboard, wakesurf και γενικά ό,τι σπορ χρησιμοποιεί σανίδα), windsurf και kitesurf αλλά και καταδύσεις.

Info

Εσωτερική άποψη της Παναγιάς της Πρωτόθρονης.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

• Plaka Watersports, Πλάκα, 6944633194, www.plakawatersports.com
• Bluefindivers, Αγιος Προκόπιος, 6937161226, www.bluefindivers.gr
• Naxos Surf, Λαγκούνα, 2285029170, www.naxos-surf.com
• Flisvos Kite Centre, Μικρή Βίγλα, 6945457407, www.flisvos-kitecentre.com

Καστράκι και Πυργάκι 
Από τη Χώρα μέχρι τη Μικρή Βίγλα έχεις διανύσει περίπου 15 χιλιόμετρα και έχεις ήδη περάσει από μερικές από τις πιο εντυπωσιακές παραλίες της Νάξου. Ομως το πράγμα δεν τελειώνει ακόμα! Φεύγοντας από τη Βίγλα και με κατεύθυνση πάντα προς τον Νότο, φτάνεις στο Καστράκι, περίπου τρία χιλιόμετρα αμμουδιάς με ψιλή άμμο (και εδώ!) και τα απαραίτητα ταβερνάκια για μεζέδες και φαγητό σχεδόν δίπλα στο κύμα. Αφού έχεις έρθει μέχρι εδώ, κάνε μια μικρή παράκαμψη (περίπου 2 χλμ.) και επισκέψου τον Πύργο του Οσκελου, έναν πύργο του 17ου αι., από τους πολύ λίγους που έχουν διατηρηθεί στη Νάξο κοντά σε θάλασσα.

Ο Αγιος Γεώργιος ο Διασορίτης, έξω από το χωριό Χαλκί.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Οσο κατεβαίνεις νοτιότερα, οι παραλίες γίνονται όχι ακριβώς ερημικές μα σίγουρα όλο και λιγότερο πολυσύχναστες. Μια τέτοια είναι και ο Αλυκός, που είναι στην ουσία «μία παραλία συν μία δώρο»: αυτή η δεύτερη λέγεται Χαβάη, και παρόλο που η πρόσβαση δεν είναι ιδιαίτερα εύκολη, στο τέλος βλέπεις πως η παραλία άξιζε και τον κόπο και το… όνομά της! Στον Αλυκό θα δεις και ένα σπάνιο κεδρόδασος, από τα μεγαλύτερα στην Ελλάδα. Κάποια δέντρα φτάνουν και τα 6 μέτρα ύψος, ενώ τα παλαιότερα από αυτά κουβαλούν στην πλάτη τους έως και τρεις αιώνες ζωής. Ακριβώς μετά το κεδρόδασος απλώνεται η λιμνοθάλασσα της Γλυφάδας, απαραίτητος σταθμός πολλών αποδημητικών πουλιών.

Η περιήγηση κατά μήκος της νοτιοδυτικής ακτογραμμής συνεχίζει στο Πυργάκι, μια απλή ακτή με αμμόλοφους και φτάνει στην Αγιασσό (περίπου 22 χλμ. από τη Χώρα μέσω Γαλανάδου), με την ωραία, μεγάλη αμμουδιά και τα κρυστάλλινης διαύγειας νερά της και έναν μικρό μα σημαντικό υγροβιότοπο. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια μάλιστα έφτασε η άσφαλτος μέχρι εδώ μα ακόμα η Αγιασσός θεωρείται απομονωμένη. Προλάβετε, λοιπόν!

Το Φιλώτι, το μεγαλύτερο χωριό Νάξου και πασών των Κυκλάδων.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Ο Μυστράς των Κυκλάδων

Εκατόν πενήντα βυζαντινές εκκλησιές και μοναστήρια, ναοί με σπάνιες ανεικονικές παραστάσεις και αλλεπάλληλα στρώματα παλαιοχριστιανικών τοιχογραφιών που μαρτυρούν μια εξαιρετικά ασυνήθιστη ζωγραφική δραστηριότητα που διαρκεί αιώνες. Τα πλούσια βυζαντινά μνημεία είναι πανταχού παρόντα στη Νάξο, μα είναι κυρίως στην Τραγαία, στο κεντρικό τμήμα του νησιού, όπου απλώνεται μια εκτεταμένη περιοχή, από το Σαγκρί μέχρι τ' Απεράθου, όπου τα βυζαντινά μνημεία μοιάζουν να ξεφυτρώνουν σχεδόν παντού, μέσα στα χωριά, στις πλαγιές των βουνών, μέσα στην πλούσια βλάστηση. Οχι τυχαία λοιπόν η Τραγαία αποκαλείται και «βυζαντινό πάρκο» της Νάξου ή και «Μυστράς των Κυκλάδων».

Ο ναός της Δήμητρας στο Σαγκρί.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Και οι δύο χαρακτηρισμοί είναι απολύτως δικαιολογημένοι: είναι σπάνιο το φαινόμενο της ύπαρξης τόσων πολλών βυζαντινών μνημείων, με παλαιοχριστιανικές βασιλικές, σταυροειδείς εγγεγραμμένους, μονόκλιτες βασιλικές και άφθονες παραλλαγές τους. Και βέβαια είναι και η εικονογράφηση, ένα μοναδικό χρονικό συνεχές από τον 6ο αι. μέχρι περίπου και τον 13ο αι.

Από τις περίπου 150 εκκλησίες και μονές λίγες είναι εκείνες που παραμένουν συνεχώς ανοικτές και επισκέψιμες. Η Μητρόπολη της Νάξου τις επιμελείται βέβαια όλες, σε πολλές μάλιστα μπορείς να ζητήσεις να σου ανοίξουν οι ιερείς παρακείμενων ναών.

Ο πύργος Μαρκοπολίτη - Παπαδάκη στους Ακαδήμους Τραγαίας.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Ενας από τους πλέον εντυπωσιακούς ναούς είναι η Παναγία η Δροσιανή, στο χωριό Μονή (18 χλμ. από τη Χώρα), ο παλαιότερος πάνω στη Νάξο (4ος ή 6ος αι.). Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Δροσιανής είναι τα αλλεπάλληλα στρώματα τοιχογραφιών, με το «γηραιότερο» να χρονολογείται στον 7ο αι., ενώ εντυπωσιακός είναι και ο τρούλος με τους δύο Παντοκράτορες, που απεικονίζουν τη διττή (θεία και ανθρώπινη) φύση του Χριστού. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως μέχρι πριν από περίπου τέσσερις δεκαετίες, ο ναός βρισκόταν κατά το μεγαλύτερο μέρος του θαμμένος στη γη, με τον ναό να έρχεται ολόκληρος στο φως έπειτα από εργασίες ανασκαφών.

Στο χωριό Χαλκί, στο κέντρο ακριβώς του νησιού και της περιοχής της Τραγαίας, στέκει επιβλητικός ο ναός της Παναγιάς Πρωτόθρονης, η μεγαλύτερη βυζαντινή εκκλησιά της Νάξου που λειτουργεί χωρίς διακοπή από το 1052. Αν και δεν είναι απολύτως σαφής η περίοδος κατά την οποία ανεγέρθη, εκτιμάται ότι πρέπει να οικοδομήθηκε περίπου στον 10ο αι. Και εδώ η εικονογράφηση είναι πλούσια και αρκούντως εντυπωσιακή, με την αγιογραφία των Αποστόλων να ξεχωρίζει.

Στο εσωτερικό του πύργου της Αγιάς.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Στο Χαλκί θα ακολουθήσεις το μονοπάτι που οδηγεί στον λιθόκτιστο βυζαντινό ναό του Αγίου Γεωργίου του Διασορίτη. Και εδώ η χρονολογία ανέγερσης είναι ασαφής, ωστόσο το στοιχείο όπου αναπόφευκτα εστιάζει ο επισκέπτης είναι ο εντυπωσιακός εσωτερικός διάκοσμος. Οι νωπογραφίες χρονολογούνται από τον 11ο αι. και μέχρι σήμερα εξακολουθούν να διατηρούνται σε άριστη κατάσταση. Ξεχωρίζουν σίγουρα οι απεικονίσεις του Αγίου Γεωργίου, του Ιωάννη του Προδρόμου και του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, αγιογραφίες με εξαιρετική λεπτομέρεια που μαρτυρά πως εδώ πρέπει να εργάστηκε κάποιος διακεκριμένος καλλιτέχνης της εποχής. Ενα ακόμη χαρακτηριστικό που κάνει τον Διασορίτη ιδιαίτερο είναι η ίδια η τεχνοτροπία του ναού και ιδιαίτερα ο θόλος του που στηρίζεται σε τέσσερις κίονες με πλαϊνά κλίτη που καταλήγουν σε έναν ισοσκελή σταυρό, κάτι σπάνιο για τη Νάξο.

Σημείο αναφοράς για τη βυζαντινή κληρονομιά του μεγαλύτερου νησιού των Κυκλάδων είναι και το σπουδαίο μοναστήρι του Φωτοδότη, λίγο έξω από το χωριό Δανακός (περίπου 25 χλμ. από τη Χώρα). Σε υψόμετρο 500 μ., ο Φωτοδότης είναι ένα από τα καστρομονάστηρα της Νάξου, με έντονα χαρακτηριστικά οχύρωσης, όπως επάλξεις, κελιά και πολεμίστρες. Το μοναστήρι του Φωτοδότη έχει πλέον αναστηλωθεί και εορτάζει στις 6 Αυγούστου, την ημέρα της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος.

Ο πύργος Χειμάρρου, κοντά στο Φιλώτι.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Η Τραγαία, μα και ολόκληρη η Νάξος, αποτελεί ένα αληθινό υπαίθριο πάρκο βυζαντινών μνημείων που αξίζει ο επισκέπτης να το γνωρίσει βήμα προς βήμα. Ναοί και μοναστήρια όπως τα προαναφερθέντα μα επίσης και η Αγία Κυριακή της Απειράνθου, ο Αγιος Μάμας στην Ποταμιά, οι Αγιοι Απόστολοι στο Μετόχι, το καστρομονάστηρο της Υψηλής στη Γαλήνη, ο Αγιος Αρτέμιος στο Σαγκρί, η Παναγιά Αρχάτου και η Παναγιά «τση Γυαλούς» στην Αγιασσό είναι μνημεία ανυπολόγιστης ιστορικής, θρησκευτικής και αισθητικής αξίας που δίκαια χαρίζουν στη Νάξο τον χαρακτηρισμό «Μυστράς των Κυκλάδων».

ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΠΑΡΟΝΑΞΙΑΣ
Δ/νσις: Χώρα Νάξου, 843 00 Νάξος Τηλ.: (22850) 22233, FAX: (22850) 24600 www.i-m-paronaxias.gr, e-mail.: paronaxia@otenet.gr

Τα αξιώτικα τυριά είναι φημισμένα σε όλη την Ελλάδα.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Το χωριό-γειτονιά και το θεϊκό βουνό

Ο δρόμος που ξεκινάει από τη Χώρα και κατευθύνεται προς τα ανατολικά, περνάει από το πιο εύφορο τμήμα της Νάξου. Είναι τα λεγόμενα λιβαδοχώρια, το Γαλανάδο, το Γλινάδο, το Αγερσανί (ή Αγιος Αρσένιος), χωριά που συναντάς σε διαδρομές μέσα σε λιβάδια, ρεματιές, ελαιώνες, πορτοκαλαιώνες και πατατοχώραφα. Εδώ παράγεται και η περιζήτητη ναξιώτικη πατάτα, εδώ θα δεις και αμέτρητα αιγοπρόβατα να βόσκουν στις πλαγιές. Πολύ κοντά στο χωριό Γλινάδο βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος των Υρίων, με το ιερό του Διονύσου, ενώ ακόμη ένας αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται λίγο νοτιότερα, στο Σαγκρί, με το ιερό της θεάς της Δήμητρας.

Στο εργαστήριο επεξεργασίας κίτρου Βαλλήνδρα.

Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Πριν ωστόσο χαράξεις πορεία από τη Χώρα για την κεντρική Νάξο, επίτρεψε στον εαυτό σου μια μικρή παράκαμψη για να περάσεις από τις Εγγαρές. Το χωριό είναι μικρό, πολύ κοντά μάλιστα στο λιμάνι (8 χλμ.), είναι γνωστό για τις μονάδες θερμοκηπίου του και την πλούσια αγροτική παραγωγή του, μα και για έναν ακόμη λόγο: πριν από κάμποσα χρόνια γοήτευσε τον Νίκο Καζαντζάκη, που δεν δίστασε να το χαρακτηρίσει «επί γης παράδεισο». Λόγος αρκετός για να του αφιερώσεις μια επίσκεψη προκειμένου να διαπιστώσεις του λόγου το αληθές, σωστά;

Ωρα τώρα για να έρθεις στην καρδιά της Νάξου. Μια συστάδα από χωριά τοποθετείται στο επίκεντρο του νησιού, Ζωοδόχος Πηγή, Βουρβούρια, Ακάδημοι (όπου δεσπόζει ο εντυπωσιακός πύργος Μαρκοπο λίτη-Παπαδάκη), Καλόξυλος, Κεραμειό. Κι ανάμεσά τους το Χαλκί (ή Χαλκείο). Με την πρώτη ματιά, το Χαλκί θα σου φανεί σαν «το χωριό-γειτονιά:»: ίσα ίσα 40 κατοίκους μετράει σήμερα, πολύ πιθανό μάλιστα με τις πρώτες μια-δυο βόλτες να μη συναντήσεις ψυχή! Καθώς όμως θα σεργιανίζεις στον λιθόστρωτο πεζόδρομο, θα ανακαλύψεις τα μικρά μαγαζάκια που έχουν ανοίξει νέοι άνθρωποι που αποφάσισαν να ξεκινήσουν μια νέα ζωή εδώ, ξαναζωντανεύοντας το χωριό. Θα δεις ακόμα όμορφα νεοκλασικά σπίτια και πύργους, κάποια ερειπωμένα και σιωπηλά, κάποια άλλα σε καλύτερη κατάσταση. Είναι απομεινάρια μιας άλλης εποχής όταν το Χαλκί ήταν ένα χωριό ολοζώντανο και πλουσιότατο, εμπορικό κέντρο ολόκληρης της Νάξου!

Ο «γίγαντας» των Κυκλάδων

Δεν είναι απλά το μεγαλύτερο χωριό της κεντρικής Νάξου· είναι το μεγαλύτερο χωριό σε όλες τις Κυκλάδες. Ο «γίγαντας» που λέγεται Φιλώτι δεν είναι βέβαια φημισμένος μόνο για τον πληθυσμό του (1.800 μόνιμοι κάτοικοι) μα και για τη μεγάλη κτηνοτροφική παράδοση. Κτηνοτροφία και τυροκομία είναι στο Φιλώτι αναπόσπαστα κομμάτια του ιστορικού της κάθε οικογένειας, μια παράδοση που οι ρίζες της χάνονται στα βάθη του χρόνου κι όμως συνεχίζεται αδιάλειπτα από γενιά σε γενιά. Αν συνυπολογίσεις μάλιστα πως στο Φιλώτι και στην ευρύτερη περιοχή στις πλαγιές του Ζα υπάρχουν περίπου 18.000 αιγοπρόβατα και 160 επισήμως καταγεγραμμένοι τυροκόμοι, εύκολα αντιλαμβάνεσαι πως εδώ το όλο πράγμα έχει εξελιχθεί σε... επιστήμη.

Επιστήμη μεν, με γερές βάσεις στην παράδοση δε. Παράλληλα με τις σύγχρονες μεθόδους και διαδικασίες, πολλοί τυροκόμοι εξακολουθούν να χρησιμοποιούν και παραδοσιακές τεχνικές, έτσι λοιπόν σε πολλά μητάτα θα δεις ακόμη τυροβόλια (καλάθια πλεγμένα από βούρλα) και χαρανιά (καζάνια).

Στο Φιλώτι αξίζει να σταθείς στον ναό της Παναγιάς της Φιλωτίτισσας και στον επιβλητικό πύργο Μπαρότσι, των αρχών του 17ου αι., με το οικόσημο της βενετσιάνικης οικογένειας να διασώζεται ακόμη στο υπέρθυρο της κεντρικής του πύλης.

Η σπηλιά του Δία

Λίγο έξω από το Φιλώτι, στον δρόμο προς το Δανακό, ξεκινά το μονοπάτι που οδηγεί προς την κορυφή του Ζα. Ο Ζας είναι το ψηλότερο βουνό της Νάξου, και η κορφή του, που ατενίζει το Αιγαίο από τα 1004 μ., είναι η υψηλότερη των Κυκλάδων. Ακολουθώντας τα μονοπάτια που έχουν χαραχθεί από τα κοπάδια, θα οδηγηθείς στην ιερή σπηλιά του Ζα (στη ΒΔ πλαγιά του βουνού), όπου σύμφωνα με τον μύθο λατρευόταν κατά την αρχαιότητα ο Δίας (κατά μία άλλη εκδοχή η σπηλιά αποτελούσε κατοικία του θεού). Το μέγιστο πλάτος του σπηλαίου φτάνει τα 75 μ., το ύψος κυμαίνεται από περίπου 3 μ. μέχρι και πάνω από 20 μ. ενώ στις αίθουσές του θα δεις σχηματισμένους άφθονους σταλακτίτες και σταλαγμίτες.

Κάθε χωριό και πύργος

Τρεις αιώνες ενετοκρατίας (1207-1566) ήταν φυσικό να αφήσουν τα σημάδια τους βαθιά στο κορμί της Νάξου. Η παρουσία των Βενετών αρχόντων στο νησί δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητη, πόσω μάλλον από τη στιγμή που η ίδια η Νάξος αποτελούσε την έδρα του Δουκάτου του Αρχιπελάγους (ή και Δουκάτο της Νάξου). Ετσι λοιπόν το νησί γέμισε από επιβλητικούς πύργους και περίτεχνα αρχοντικά, που τόνιζαν με κάθε τρόπο τη μεγαλοπρέπεια και το κύρος του φεουδάρχη αφέντη τους. Με το πέρασμα του χρόνου πολλά από αυτά έπαψαν να υπάρχουν, ωστόσο περίπου τριάντα από αυτά κατάφεραν να επιβιώσουν και να στέκουν μέχρι και σήμερα εύγλωττοι μάρτυρες ενός λαμπερού παρελθόντος.

Οι βενετσιάνικοι πύργοι βρίσκονται διάσπαρτοι σε ολόκληρη τη Νάξο, οι περισσότεροι ωστόσο εντοπίζονται στο κεντρικό κομμάτι του νησιού. Αλλοτε στο χρώμα της πέτρας του περιβάλλοντος χώρου και άλλοτε σε χρωματισμούς που ξεχωρίζουν από τον περίγυρό τους, άλλοι αναστηλωμένοι και επιβλητικοί και άλλοι με εμφανή τα σημάδια του ανελέητου χρόνου, οι ναξιώτικοι πύργοι αποτελούν επίσης έξοχα δείγματα οχυρωματικής αρχιτεκτονικής, χτισμένοι βέβαια στα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα, ενσωματώνοντας παράλληλα ωστόσο και τοπικά στοιχεία.

Από τους πιο εντυπωσιακούς είναι ο αναστηλωμένος πύργος Μπαζαίου (16ος αι.) στο χωριό Σαγκρί, που μάλιστα φιλοξενεί κάθε καλοκαίρι και πολιτιστικές εκδηλώσεις στα πλαίσια του Φεστιβάλ Νάξου. Πολύ γνωστός είναι και ο πύργος Χειμάρρου, κοντά στο Φιλώτι· η εικόνα του μάλιστα θεωρείται πως «συναγωνίζεται» επάξια την Πορτάρα για το σήμα-κατατεθέν της Νάξου! Ο πύργος αυτός ωστόσο δεν είναι ακριβώς βενετσιάνικος, μα αρκετά παλαιότερος, καθώς χρονολογείται από τον 4ο π.Χ. αι.! Εντυπωσιακός είναι επίσης ο πύργος της Αγιάς, στο βόρειο τμήμα της Νάξου, κοντά στο παραθαλάσσιο χωριό Απόλλωνας.

Τέλος, ένα από τα πιο υποβλητικά μνημεία είναι και το περίφημο θέρετρο των Ιησουιτών στην τοποθεσία Καλαμίτσια, πολύ κοντά στο χωριό Μέλανες (8 χλμ. από τη Χώρα).

Αυθεντικές αξιώτικες γεύσεις
Από τους μάστορες της αρχιτεκτονικής στους μάστορες της γεύσης. Η τεράστια κτηνοτροφική παράδοση του νησιού έκανε τους Αξιώτες εξπέρ στην παρασκευή τυριού, με την ποιότητα των ντόπιων προϊόντων να αγγίζει πολύ υψηλά επίπεδα και τη φήμη τους να εξαπλώνεται σε όλη την Ελλάδα. Εχουμε και λέμε λοιπόν: στη Νάξο θα δοκιμάσεις πολλές και διαφορετικές ποικιλίες, με πρώτη και καλύτερη τη γραβιέρα, και έπειτα το κεφαλοτύρι ή, όπως είναι πιο γνωστό, «το αρσενικό». Το... φύλο του τυριού δεν έχει να κάνει με κάποιο θέμα... γονιδίων, απλώς συνηθίζεται να αποκαλείται έτσι ώστε οι τυροκόμοι να το ξεχωρίζουν από ένα άλλο ντόπιο τυρί, τη μυζήθρα, που επίσης παράγεται από αιγοπρόβειο γάλα και αποκαλείται «θηλυκό». Θα δοκιμάσεις επίσης γίδινο, λευκό τυρί τύπου φέτας, ξινομυζήθρα, κοπανιστή, κορωνιάτικο και άλλες ακόμη γεύσεις και παραλλαγές. Ορεξη να 'χεις...

Αν το τυρί, στις διάφορες εκδοχές του, είναι ο βασιλιάς των γεύσεων στη Νάξο, το κίτρο είναι ο βασιλιάς των αρωμάτων. Για περίπου τριακόσια χρόνια το κίτρο αποτελούσε βασικότατη καλλιέργεια στο νησί, γύρω στο 1960 μάλιστα τα αξιώτικα κιτρόδεντρα ξεπερνούσαν τα 10.000 και ο εξωτικός αυτός καρπός ήταν ένα σημαντικό εξαγώγιμο προϊόν. Οι Αξιώτες χρησιμοποιούσαν τα φύλλα της κιτριάς για να δίνουν άρωμα στη ρακή, φτιάχνοντας έτσι το «κιτρόρακο», και βέβαια τα γνωστά ναξιώτικα λικέρ και ηδύποτα. Στα επόμενα χρόνια η ζήτηση υποχώρησε, η καλλιέργεια ακολούθησε κι εκείνη την πτωτική πορεία της αγοράς, και το κίτρο άρχισε να αντικαθίσταται από το λεμόνι και το πορτοκάλι. Η παραγωγή ωστόσο ποτέ δεν σταμάτησε, και το αξιώτικο κίτρο εξακολουθεί και σήμερα να χαρίζει τα αρωματικά του αποστάγματα.

Οι μαρμαρένιοι γίγαντες

Αν έχεις υπόψη σου τα θηριώδη πέτρινα αγάλματα στη μακρινή Νήσο του Πάσχα, τότε έχεις και μια πρώτη ιδέα για το τι θα συναντήσεις στη Νάξο. Αν όχι, η έκπληξή σου θα είναι μεγάλη όταν πρωτοαντικρίσεις τους γιγαντιαίους Κούρους που αναπαύονται στα αρχαία λατομεία του νησιού.

Πρόκειται για συνολικά τρία αγάλματα πελώριων διαστάσεων, μοναδικά στον ελλαδικό χώρο, που βρέθηκαν μισοτελειωμένα κοντά στα λατομεία μαρμάρου του νησιού. Δύο από αυτά εντοπίστηκαν στη ρεματιά των Μελάνων, στην κεντρική Νάξο, ενώ το τρίτο βρίσκεται αρκετά βορειότερα, στο παραθαλάσσιο χωριό του Απόλλωνα. Κατά τα φαινόμενα, οι Κούροι αυτοί ξεκίνησαν να φτιάχνονται στα αρχαία λατομεία της περιοχής του Κινιδάρου, από όπου ξεκίνησαν να μεταφέρονται πριν σπάσουν και εγκαταλειφθούν στο σημείο του «ατυχήματος».

Τι κι αν κανείς τους δεν στέκει πια όρθιος; Ακόμη και ξαπλωμένοι, οι Κούροι εντυπωσιάζουν με τις κολοσσιαίες διαστάσεις τους. Μεγαλύτερος από τους τρεις, και ο ευκολότερα προσβάσιμος από όλους, είναι ο Κούρος του Απόλλωνα, με ύψος που φτάνει 10,5 μέτρα! Το πελώριο άγαλμα εικάζεται πως αναπαραστά τον θεό Διόνυσο, που λατρευόταν ιδιαίτερα στη Νάξο κατά την αρχαιότητα, σώζεται με σπασμένα κάποια σημεία στα χέρια και στο σαγόνι, και θα τον βρεις εύκολα, πάνω ακριβώς στον κεντρικό δρόμο του χωριού.

Οι άλλοι δύο Κούροι εντοπίζονται κοντά στο χωριό Μέλανες, στην κεντρική Νάξο. Ο πρώτος αποκαλείται χαρακτηριστικά «Ελληνας» βρίσκεται στην τοποθεσία Φλεριό και για να τον προσεγγίσεις θα πρέπει να ακολουθήσεις το μονοπάτι που ξεκινά από τον κεντρικό δρόμο στις Μέλανες. Ο «Ελληνας» εικάζεται πως ξεκίνησε να φιλοτεχνείται στα 570 π.Χ., και είναι μικρότερος από τον Διόνυσο, μα όχι λιγότερο εντυπωσιακός, με το μήκος του να φτάνει τα 5,5 μ.

Ο τρίτος της παρέας αποκαλείται «Κούρος του Φαραγγιού» και αναπαύεται λίγο πιο πέρα από τον «Ελληνα». Παρά τα σπασμένα του πόδια, φτάνει κι αυτός σε μήκος τα 5,5 μ., ετούτος όμως εδώ έχει μάλλον... μπερδέψει τους μελετητές, καθώς κάποιοι, στηριζόμενοι στην κόμμωση του αγάλματος, μιλούν όχι για Κούρο, μα για... Κόρη!

Χορευτές από κούνια!

Οι Κούροι είναι ένα μονάχα δείγμα της παραγωγής των αξιώτικων λατομείων. Μπορεί η γειτονική Πάρος να διέθετε κατά κοινή ομολογία τα πρωτεία στην παραγωγή μαρμάρου στη χώρα, εντούτοις και η Νάξος αποτέλεσε ένα ακμαίο παραγωγικό κέντρο στο Αιγαίο χάρη στο ντόπιο λευκό μάρμαρο, ιδιαίτερα κατά την αρχαϊκή περίοδο, όταν κατασκευάστηκαν πολλά αρχαϊκά ιερά και αναπτύχθηκε η γλυπτική.

Την παλιά παράδοση συνεχίζουν σήμερα, σε πολύ πιο περιορισμένο βαθμό βέβαια, τρία σύγχρονα λατομεία στην περιοχή του Κινίδαρου. Κι αν τα αρχαία επιτεύγματα δύσκολα μπορούν να επαναληφθούν, τα λατομεία του Κινίδαρου προσφέρουν και σήμερα εικόνες που είναι στ' αλήθεια εντυπωσιακές: η ίδια η όψη των λατομείων της περιοχής φαίνεται από μακριά σαν ένας «καθρέφτης από μάρμαρο», όπως λένε οι ίδιοι οι ντόπιοι, έτσι όπως καθρεφτίζεται πάνω στα νερά που συγκεντρώνονται στην εμπασιά του λατομείου.

Ο Κινίδαρος (15 χλμ. από τη Χώρα) ωστόσο φημίζεται και για κάτι άλλο. Είναι το χωριό των «χορευτών από κούνια», της μουσικής παράδοσης και της οικογένειας των Κονιτόπουλων που συνέβαλαν όσοι λίγοι στη διάδοση της νησιώτικης μουσικής.

Οι καταρράκτες της Ρουτσούνας
Το ήξερες ότι στη Νάξο υπάρχει ακόμη και καταρράκτης; Και όχι μόνο καταρράκτης, μα ακόμα και λίμνη όπου μπορείς μάλιστα να κολυμπήσεις! Δύο ρέματα που ξεπηδούν από τις πηγές του όρου Κόρωνος ενώνονται και σχηματίζουν μια λιμνούλα και έναν μικρό καταρράκτη στην τοποθεσία Ρουτσούνα, τα νερά του οποίου έπειτα χύνονται σε έναν μεγαλύτερο καταρράκτη, που ρίχνεται από ύψος 20 μέτρων. Για να φτάσεις εδώ θα έρθεις στο χωριό Κεραμωτή και θα ακολουθήσεις το μονοπάτι προς τη ρεματιά για περίπου 45 λεπτά. Θα συναντήσεις μια πόρτα από συρματόπλεγμα· ο καταρράκτης απέχει πλέον από δω μόλις 2-3 λεπτά.

Απείρανθος
Αέρας παράδοσης και πολιτισμού

Θα ακούσεις να το λένε «το μαρμάρινο χωριό», το «χωριό των καλλιτεχνών και των μουσείων», «κιβωτό του Αιγαίου» ακόμα και «χωριό των Κρητικών». Είναι η Απείρανθος, ή όπως προτιμούν να αποκαλούν οι ίδιοι οι κάτοικοί της τον τόπο τους, τ' Απεράθου, ένας υπέροχος παραδοσιακός οικισμός που τα έχει όλα: και αξιοθέατα, και όμορφες διαδρομές μέσα στο χωριό, και ιδιόμορφο τοπικό ιδίωμα, και πολιτισμό, και δραστήριους κατοίκους και μουσεία· πολλά μουσεία μάλιστα!

Σε ποιο άλλο χωριό χιλίων κατοίκων θα βρεις όχι ένα, ούτε δύο, μα τέσσερα συνολικά μουσεία;

Η Απείρανθος είναι ουσιαστικά η πύλη και αφετηρία της ορεινής Νάξου. Απέχει περίπου 25 χλμ. από τη Χώρα και πολλοί τη θεωρούν ως το πιο τουριστικό και προβεβλημένο από τα χωριά του νησιού. Κι όμως, η ανάπτυξη του τουρισμού έχει φέρει μεν αλλαγές στο χωριό, μα σε καμία περίπτωση δεν κατάφερε να αλλοιώσει τα χαρακτηριστικά του.

Τ' Απεράθου εξακολουθεί πάντα να είναι ένα όμορφο γραφικό χωριό, με έντονο το παραδοσιακό στοιχείο στην αρχιτεκτονική του. Ξεκινώντας τη βόλτα από το κεντρικό μαρμαρόστρωτο καλντερίμι, θα περάσεις από την «πλάτσα», τη μικρή κεντρική πλατεία του χωριού, και έπειτα θα χαθείς μέσα στα (επίσης μαρμαρόστρωτα) καλντερίμια που διασχίζουν τον οικισμό απ' άκρη σ' άκρη. Θα δεις θολωτές καμάρες και αλλεπάλληλα στιαστιά να παραφυλάνε σε κάθε γωνιά , θα παρατηρήσεις στα δώματα των σπιτιών τους ανεφανούς, τις περίτεχνες καπνοδόχους δηλαδή, θα δεις τον πύργο του Ζευγώλη του17ου αι., το σπίτι της παλιάς ενετικής οικογένειας Σφόρτσα Κάστρι καθώς και τον πύργο Μπαρδάνη, επίσης του 17ου αι. Θα σταθείς βέβαια και στην εκκλησιά της Απειράνθου, την Παναγιά της Απεραθίτισσα (18ος αι.) με το μαρμάρινο καμπαναριό και το τέμπλο της. Οπως θα έχεις ήδη διαπιστώσει, το μάρμαρο αποτέλεσε βασικότατο υλικό κατασκευής σχεδόν για τα πάντα εδώ, εξ οy και το προσωνύμιο «μαρμάρινο χωριό».

Κάτι ακόμα που σίγουρα θα σου κάνει εντύπωση στ' Απεράθου είναι το γλωσσικό ιδίωμα των κατοίκων. Στη Νάξο είσαι κι όμως θα νομίσεις πως βρέθηκες ξαφνικά κάπου στην Κρήτη: «-ίντα κάμεις;» «-καρρά», θα ακούσεις τους Απεραθίτες να λένε μεταξύ τους, όπως ακριβώς συμβαίνει δηλαδή και στην Κρήτη. Οι μελετητές του φαινομένου τείνουν προς δύο πιθανές εκδοχές, με τη μια να υποστηρίζει πως πρόκειται για βυζαντινό κατάλοιπο απομονωμένης κοινωνίας και την άλλη να προτείνει την επιρροή Σφακιανών εποικιστών, που ήρθαν στη Νάξο μετά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη, στα 1770.

Τέλος, οι Απεραθίτες είναι γνωστοί ακόμα για τα «κοτσάκια» τους. Πρόκειται για ιαμβικά δίστιχα και οκτασύλλαβα τροχαϊκά με ομοιοκαταληξία, αυτοσχέδια στιχάκια δηλαδή που σκαρώνονται αυτοστιγμεί σε στιγμές χαράς ή λύπης και δίνουν το σύνθημα για τραγούδι. Το φαινόμενο αυτό δεν συναντάται κάπου αλλού στη Νάξο παρά μόνο στ' Απεράθου.

Ενα χωριό, τέσσερα μουσεία
Απείρανθος σημαίνει πολιτισμός· πώς αλλιώς εξηγείται το γεγονός πως στο χωριό λειτουργούν τέσσερα ξεχωριστά μουσεία; Εχουμε και λέμε λοιπόν:

Αρχαιολογικό Μουσείο: Φιλοξενεί ευρήματα από την Πρωτοκυκλαδική περίοδο, που ήρθαν στο φως σε διάφορα σημεία στη Νάξο. Ξεχωρίζουν οι πλάκες με τις αναπαραστάσεις σκηνών από την καθημερινή ζωή, από χορό ή κυνήγι, καθώς και οι μαρμάρινες πλάκες με τις επίκρουστες διακοσμήσεις. Info: τηλ. 22850 24150.

Λαογραφικό Μουσείο: Στεγάζεται σε ένα παραδοσιακό σπίτι στην πλατεία και φιλοξενεί υφαντά, μαγειρικά σκεύη, εργαλεία και έπιπλα που συνθέτουν μια πλήρη εικόνα ενός τυπικού απεραθείτικου νοικοκυριού. Info: τηλ. 22850 61629.

Γεωλογικό Μουσείο: Δημιουργήθηκε εν πολλοίς χάρη στη συμβολή του Μανώλη Γλέζου, που διετέλεσε κοινοτάρχης Απειράνθου, και παρουσιάζει μέταλλα και πετρώματα από όλες τις Κυκλάδες. Ξεχωρίζει βέβαια η τοπική σμύριδα.

Μουσείο Φυσικής Ιστορίας: αποτελείται από δύο τμήματα, το πρώτο είναι αφιερωμένο στη θάλασσα και φιλοξενεί ένα ενυδρείο και μια συλλογή από αξιώτικα όστρακα, ενώ το δεύτερο παρουσιάζει εκθέματα από τον κόσμο της ξηράς. Info: 22850 61622.

Ιστορία γραμμένη στη σμύριδα

Το τμήμα του νησιού που αποκαλείται «ορεινή Νάξος» ξεκινά από την Απείρανθο και καταλήγει στο βορειότερο άκρο του νησιού και τον παραθαλάσσιο οικισμό του Απόλλωνα. Με την εξαίρεση των δύο αυτών, ας το πούμε, συνόρων της (Απειράνθου και Απόλλωνα), η ορεινή Νάξος δεν έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα τουριστικά. Οι παραδοσιακές ορεινές της κοινότητες στηρίζονταν πάντοτε στην ανεπτυγμένη κτηνοτροφία και -κυρίως- στην εξόρυξη και εκμετάλλευση της σμύριδας, ένα μετάλλευμα πάνω στο σκληρό κορμί του οποίου γράφτηκε εν πολλοίς η ιστορία της ορεινής Νάξου.

Γνωστή ήδη από την αρχαιότητα ως «Ναξία σμύρις», η σμύριδα ή σμυρίγλι είναι ένα ορυκτό πέτρωμα που βρισκόταν σε αφθονία στα σπλάχνα του όρους Αμόμαξη, στην περιοχή που ανάμεσα στην Απείρανθο και την Κόρωνο. Χάρη στη σκληρότητά του (τοποθετείται στο 9 της 10βαθμης κλίμακας Μος) το σμυρίγλι χρησίμευε ως βασικό συστατικό στην κατασκευή σμυριδοτροχών λείανσης αλλά και αντιολισθηρών οδοστρωμάτων. Στη Νάξο άρχισε να εξορύσσεται στα μέσα του 18ου αι. στην Κόρωνο, στη Στραβολαγκάδα, στην Απείρανθο, στο Ασπαλαθρωπό και στην Κακόριακα. Το μετάλλευμα συγκεντρωνόταν τότε στην έξοδο των λατομείων και από εκεί μεταφερόταν με ζώα μέχρι το λιμανάκι της Μουτσούνας, στις ανατολικές ακτές της Νάξου, όπου φορτωνόταν σε πλοία και έπαιρνε τον μακρύ δρόμο για την Ευρώπη.

Η πρώτη μεγάλη αλλαγή ήρθε στα 1923, όταν κατασκευάστηκε ένα πρωτοποριακό για την εποχή του έργο, σε επίπεδο όχι εθνικό μα διεθνές. Πρόκειται για τον περίφημο «εναέριο σιδηρόδρομο», ένα είδος τελεφερίκ που απλωνόταν σε μια έκταση περίπου 8,5 χιλιομέτρων, από τη Στραβολαγκάδα μέχρι το λιμάνι της Μουτσούνας. Συνολικά 220 βαγονέτα και 72 πυλώνες, τοποθετημένα όλα βάσει αυστηρά μελετημένου σχεδιασμού, εξασφάλιζαν την ομαλή και ασφαλώς πολύ γρηγορότερη μεταφορά του πολύτιμου μεταλλεύματος από τις πλαγιές του βουνού μέχρι τη θάλασσα.

Η αξία της σμύριδας όλα εκείνα τα χρόνια ήταν τεράστια: σκεφτείτε απλά ότι για ένα μεγάλο διάστημα το σμυρίγλι της Νάξου ετίθετο ως εχέγγυο στον Διεθνή Οικονομικό Ελεγχο της εποχής για τα χρέη του ελληνικού Δημοσίου. Χιλιάδες Ναξιώτες εργάστηκαν στην εξόρυξη, έφτιαξαν και έθρεψαν τις οικογένειές τους χάρη στο σμυρίγλι. Επειδή όμως όλα τα πράγματα κάποτε τελειώνουν, ήρθε κάποια στιγμή η τεχνολογία και έριξε την αυλαία. Αμερικανοί ερευνητές επινόησαν τεχνητό σμυρίγλι, το λεγόμενο κορούνδιο, που γρήγορα εκτόπισε το φυσικό προϊόν από την αγορά. Η εξόρυξη περιορίστηκε δραματικά, ο εναέριος έπαψε να χρησιμοποιείται και σήμερα λιγοστοί ντόπιοι ασχολούνται με τη σμύριδα, εξορύσσοντας συγκεκριμένη ποσότητα που παραχωρείται απευθείας στο κράτος.

Στην Κόρωνο και στον Απόλλωνα
Η Κόρωνος είναι ένα όμορφο ορεινό χωριό, περίπου 35 χλμ. μακριά από τη Χώρα. Χωριό αγροτικό και κτηνοτροφικό, αξίζει να του χαρίσεις την προσοχή σου και να σεργιανίσεις ανέμελα στα στενά του καλντερίμια και να χαζεύεις τα παραδοσιακά αξιώτικα σπίτια. Στην κεντρική του πλατεία τρέχει μια πηγή με πεντακάθαρο, γάργαρο νερό και γύρω απ' αυτήν θα βρεις τα απαραίτητα ταβερνάκια όπου θα δοκιμάσεις τοπικές λιχουδιές. Δεν θα βρεις ιδιαίτερες τουριστικές υποδομές, μα το χωριό δεν τις χρειάζεται ιδιαίτερα κιόλας.

Η βόρεια διέξοδος στη θάλασσα για την ορεινή Νάξο είναι ο Απόλλωνας, σαφώς πιο ανεπτυγμένος τουριστικά από τα γειτονικά του χωριά, με καφέ και ταβέρνες να βρίσκονται παραταγμένες μπροστά στη θάλασσα, διατηρώντας παράλληλα ωστόσο και το παραδοσιακό του χρώμα. Ο Απόλλωνας διαθέτει επίσης πολύ όμορφες παραλίες, καθώς όμως βρίσκεται στο βορειότερο σημείο του νησιού, οι ακτές του είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένες στα αιγαιοπελαγίτικα μελτέμια. Και βέβαια μην ξεχνάτε πως έξω ακριβώς από το χωριό βρίσκεται ξαπλωμένος εδώ και αρκετούς αιώνες ένας από τους τρεις πελώριους κούρους της Νάξου.

ΔΙΑΜΟΝΗ

Στο «Princess of Naxos Hotel» (Αγιος Γεώργιος, 22850 25387,www.princessofnaxos.com) με πλήρως εξοπλισμένα δωμάτια και φιλική εξυπηρέτηση που εγγυώνται μια άνετη και ευχάριστη διαμονή. Επιπλέον βρίσκεται λίγα μόλις μέτρα από την Χώρα. Μπροστά ακριβώς στην παραλία της Πλάκας θα μείνεις στο «Plaza Hotel» (Πλάκα, 22850 29400-9,www.hotelplazabeach.gr), εναρμονισμένο με την παραδοσιακή κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική, προσφέροντας αυθεντική φιλοξενία και παράλληλα υπηρεσίες υψηλού επιπέδου. Επίσης, στο ολοκαίνουργιο και πολυτελές «Naxian Collection Luxury Villas and Suites» (Στελίδα, 22850 24300,www.naxiancollection.com/gr) που αποτελείται από πολυτελείς βίλες και σουίτες, η κάθε μία με το δικό της στυλ. Το συγκρότημα περιβάλλεται από κέδρους και απολαμβάνει εκπληκτική θέα στη θάλασσα.

ΦΑΓΗΤΟ

Στην «Ebeeria» (Παραλία Νάξος, 22850 23834, www.ebeeria.com), ένα εστιατόριο-μπιραρία με άφθονες προτάσεις σε ζεστά και κρύα ορεκτικά και γεύσεις από την ελληνική και τη διεθνή κουζίνα. Θα συνοδεύσεις τις επιλογές σου με μοναδικές μπίρες από όλων τον κόσμο. Στο «Il Girasole» (Χώρα, 22850 23326) για κορυφαία ιταλική κουζίνα, με πεντανόστιμη πίτσα και άψογη εξυπηρέτηση.

Στον «Πλάτανο» (Απείρανθος, 22850 61192), για πλούσια ναξιώτικη κουζίνα με ντόπιο κρασί και γλυκά ταψιού ή κουταλιού. Στο «Απανέμι» (Μουτσούνα, 6989 822088) για ολόφρεσκα θαλασσινά και στην «Αξιώτισσα» (Καστράκι, 22850 75107) για τοπική κουζίνα και ντάκο με ξινομυζήθρα Νάξου.

Κείμενο: Γιάννης Μαντάς
Φωτογραφίες: Ηρακλής Μήλας