 |
| Παιδάκια στα κάλαντα με τζαμπούνα & ντουμπάκι, περ. “ΝΑΞΙΑΚΑ” 16, 1987, σ. 18 (φωτο Ν. Κεφαλληνιάδης) |
ΑΠΟ Τ’ ΑΠΕΡΑΘΟΥ
Χριστούγεννα, πρωτόεννα, πρώτη ‘ιορτή του χρόνου,
Οπό’ εννήθην ο Χριστός κι ήμαθε κι επορπάθειε,
Κι ήβγηκε και χαιρέτηξεν όλοι τσοι ζευγολάτες:
- Καλώς τα κάνετε ‘ιωργοί, καλώς τα πολεμάτε.
Τα δέκα σας νάν ‘εκατό και τα ‘κατό σας χίλια,
Και τα’ αποκοσκινίδια σας αμέτριτο λοάρι.
Χριστού τη θεία Γέννηση να ‘πω στ’ αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει
οι ουρανοί αγάλλονται και χαίρει η φύσις όλη.
Εκ της Περσίας έρχονται τρεις μάγοι με τα δώρα
άστρο λαμπρό τους οδηγεί χωρίς να λείψει ώρα.
Φτάσανε στην Ιερουσαλήμ, με πόθο ερωτώσι
πού εγεννήθη ο Χριστός να παν’ να τον ευρώσι.
Δια Χριστόν ως ήκουσεν ο βασιλεύς Ηρώδης
αμέσως εταράχθηκε κι εγίνη θηριώδης.
Γιατί πολλά φοβήθηκε δια τη βασιλεία
μη του την πάρει ο Χριστός και χάσει την αξία.
Τρέχουν οι μάγοι, τρέχουνε και τον αστέρα βλέπουν
φως θεϊκό κατέβαινε και με χορό προστρέχουν.
Φθάσανε εις το σπήλαιο, βρήκαν τη Θεοτόκο
κι εκράτη στις αγκάλες της τον άγιό Της Τόκο.
Γονατιστοί Τον προσκυνούν και δώρα Του χαρίζουν
Σμύρνα, χρυσό και λίβανο, θεό Τόνε τιμίζουν.
Τη σμύρνα μεν ως άνθρωπο, χρυσόν ως βασιλέα,
και λίβανο σαν ως θεό σ’ όλη την ατμοσφαίρα.
Αφού Τόνε ποσκύνησαν, ευθύς πάλι μισεύουν
και τον Ηρώδη μελετούν να πάνε για να εύρουν.
Εις άγγελος εξ ουρανού βγαίνει τους εμποδίζει
άλλην οδό να ποοευτούν κι εκεί τους διορίζει.
Και πάλιν άλλος άγγελος τον Ιωσήφ προστάζει
να πάρει και τη Μαριάμ, ομού και τον Υιό της,
γιατί ο Ηρώδης μελετά τον Τόκο τον δικό Της.
Μη βλέπων δε ο βασιλεύς τους μάγους να γυρίσουν
στη Βηθλεέμ διέταξε παιδί να μην αφήσουν.
Όσα παιδάκια εύρωσι δύο χρονώ και κάτω
ενθύς να τα περάσωσι απ’ τα σπαθιά τω.
Χιλιάδες δεκατέσσερα σφάζουν σε μιαν ημέρα
βρήνους, κλαυθμούς και οδυρμούς έχει κάθε μητέρα.
Και σας καληνυχτίζουμε, πέσετε, κοιμηθήτε,
ολίγον ύπνο πάρετε κι ενθύς να σηκωθήτε.
Και το σταυρό σας κάνετε, στην εκκλησιά εμπήτε
ν’ ακούσετε με προσοχή όλη την υμνωδία
τον Ιησού μας τον Χριστόν τη Γέννηση την αγία.
Κι ενθύς άμα γυρίσετε εις το αρχοντικό σας
ευθύς τραπέζι στρώσετε, βάλτε το φαγητό σας.
Και το σταυρό σας κάνετε γευθήτε, ενφρανθήτε
δώτε και κανενός φτωχού, χωρίς να εστερείστε.
Δώτε και μας τον κόπο μας ό,τι ‘ναι ορισμός σας
και ο Χριστός μας πάντοτε να είναι βοηθός σας.
Χριστούγεννα, πρωτόεννα, πρώτη ‘ιορτή του χρόνου,
Οπό’ εννήθην ο Χριστός κι ήμαθε κι επορπάθειε,
Κι ήβγηκε και χαιρέτηξεν όλοι τσοι ζευγολάτες:
- Καλώς τα κάνετε ‘ιωργοί, καλώς τα πολεμάτε.
Τα δέκα σας νάν ‘εκατό και τα ‘κατό σας χίλια,
Και τα’ αποκοσκινίδια σας αμέτριτο λοάρι.
ΑΠΟ ΤΟ ΓΛΙΝΑΔΟ
Καλήν εσπέραν άρχοντες κι αν είναι ορισμός σαςΧριστού τη θεία Γέννηση να ‘πω στ’ αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει
οι ουρανοί αγάλλονται και χαίρει η φύσις όλη.
Εκ της Περσίας έρχονται τρεις μάγοι με τα δώρα
άστρο λαμπρό τους οδηγεί χωρίς να λείψει ώρα.
Φτάσανε στην Ιερουσαλήμ, με πόθο ερωτώσι
πού εγεννήθη ο Χριστός να παν’ να τον ευρώσι.
Δια Χριστόν ως ήκουσεν ο βασιλεύς Ηρώδης
αμέσως εταράχθηκε κι εγίνη θηριώδης.
Γιατί πολλά φοβήθηκε δια τη βασιλεία
μη του την πάρει ο Χριστός και χάσει την αξία.
Τρέχουν οι μάγοι, τρέχουνε και τον αστέρα βλέπουν
φως θεϊκό κατέβαινε και με χορό προστρέχουν.
Φθάσανε εις το σπήλαιο, βρήκαν τη Θεοτόκο
κι εκράτη στις αγκάλες της τον άγιό Της Τόκο.
Γονατιστοί Τον προσκυνούν και δώρα Του χαρίζουν
Σμύρνα, χρυσό και λίβανο, θεό Τόνε τιμίζουν.
Τη σμύρνα μεν ως άνθρωπο, χρυσόν ως βασιλέα,
και λίβανο σαν ως θεό σ’ όλη την ατμοσφαίρα.
Αφού Τόνε ποσκύνησαν, ευθύς πάλι μισεύουν
και τον Ηρώδη μελετούν να πάνε για να εύρουν.
Εις άγγελος εξ ουρανού βγαίνει τους εμποδίζει
άλλην οδό να ποοευτούν κι εκεί τους διορίζει.
Και πάλιν άλλος άγγελος τον Ιωσήφ προστάζει
να πάρει και τη Μαριάμ, ομού και τον Υιό της,
γιατί ο Ηρώδης μελετά τον Τόκο τον δικό Της.
Μη βλέπων δε ο βασιλεύς τους μάγους να γυρίσουν
στη Βηθλεέμ διέταξε παιδί να μην αφήσουν.
Όσα παιδάκια εύρωσι δύο χρονώ και κάτω
ενθύς να τα περάσωσι απ’ τα σπαθιά τω.
Χιλιάδες δεκατέσσερα σφάζουν σε μιαν ημέρα
βρήνους, κλαυθμούς και οδυρμούς έχει κάθε μητέρα.
Και σας καληνυχτίζουμε, πέσετε, κοιμηθήτε,
ολίγον ύπνο πάρετε κι ενθύς να σηκωθήτε.
Και το σταυρό σας κάνετε, στην εκκλησιά εμπήτε
ν’ ακούσετε με προσοχή όλη την υμνωδία
τον Ιησού μας τον Χριστόν τη Γέννηση την αγία.
Κι ενθύς άμα γυρίσετε εις το αρχοντικό σας
ευθύς τραπέζι στρώσετε, βάλτε το φαγητό σας.
Και το σταυρό σας κάνετε γευθήτε, ενφρανθήτε
δώτε και κανενός φτωχού, χωρίς να εστερείστε.
Δώτε και μας τον κόπο μας ό,τι ‘ναι ορισμός σας
και ο Χριστός μας πάντοτε να είναι βοηθός σας.
Δυο λόγια για τα κάλαντα:
Τα Κάλαντα αποτελούν δημοτικά ευχητικά και εγκωμιαστικά τραγούδια που ψάλλονται εθιμικά κατ΄ έτος κυρίως την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών όπως των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς (Αγ. Βασιλείου), των Θεοφανίων ακόμη και των Βαΐων (ή Λαζάρου), με εξαίρεση εκείνων της Μεγάλης Παρασκευής που είναι κατανυκτικά. Τα κάλαντα που προήλθαν από τις Βυζαντινές Καλένδες ανάγονται, κατά τύπο και όχι βεβαίως κατά περιεχόμενο, από το γνωστό έθιμο των αρχαίων Ελλήνων της Ερεστώνης.
Τα κάλαντα ψάλλονται κυρίως από παιδιά μέχρι ορισμένου ορίου ηλικίας (14-15 ετών) αλλά και από ώριμους άνδρες, είτε μεμονωμένα είτε κατά ομάδες που περιέρχονται οικίες, καταστήματα, δημόσιους χώρους κλπ με τη συνοδεία του πατροπαράδοτου σιδερένιου τριγώνου αλλά ενίοτε και άλλων μουσικών οργάνων (φυσαρμόνικας, ακορντεόν, τύμπανου κλπ).
Κύριος σκοπός των τραγουδιών αυτών είναι μετά τις αποδιδόμενες ευχές τα “Χρόνια Πολλά” το φιλοδώρημα είτε σε χρήματα (σήμερα) είτε σε προϊόντα (παλαιότερα). Σχετική με αυτό είναι και η παρασκευή “κουλούρας” ονομαζόμενη “κολλίκι” (Βέροια) ή “κουλιαντίνα” (Σιάτιστα) και εξ αυτών οι φέροντες αυτά ονομάζονται “Κουλουράδες” ή “Φωτάδες”.
Τα κάλαντα ξεκινούν κυρίως με χαιρετισμό στη συνέχεια αναγγέλλουν τη μεγάλη χριστιανική εορτή που φθάνει και καταλήγουν σε ευχές. Χαρακτηριστικό σημείο είναι η γλώσσα στην οποία αυτά ψάλλονται, στη καθαρεύουσα, καταδηλούντα την άμεση καταγωγή τους από τους Βυζαντινούς χρόνους τις Κσλένδες του Ιανουαρίου που γιορτάζονταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα.
Ο μεγάλος αριθμός των διαφόρων παραλλαγών εξανάγκασε να διακρίνονται αυτά σε εθνικά ή αστικά και στα τοπικά ή παραδοσιακά (κατά περιοχή). Στα χριστουγεννιάτικα κάλαντα έχουν καταμετρηθεί περισσότερες από τριάντα παραλλαγές μόνο στον Ελλαδικό χώρο. Σήμερα εκτός των παραπάνω έχουν εισαχθεί και διάφορα αγγλοσαξωνικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια, μερικά των οποίων έχουν και μεταγλωττιστεί στην ελληνική που δυστυχώς τείνουν να υπερκαλύψουν τα παραδοσιακά.
Επίσης και η ημέρα που ψάλλονται τα κάλαντα σε ορισμένες περιοχές ονομάζονται “Κάλαντα” (Κόλιντα, Κόλεντας, Κόλιαντας) με εξαίρεση τη νήσο Μήλο που ψέλνονταν μόνο τη παραμονή της Πρωτοχρονιάς, συντασσόμενα κάθε φορά νέα κάλαντα, με τα οποία όμως ζητούσαν οικονομική συνδρομή για κάποιο κοινωνικό σκοπό (πχ ανέγερση ή επιδιόρθωση ναού) δίδοντας και συμβουλές προς τους άρχοντες η παρατηρήσεις με σκωπτικό χαρακτήρα. Τέτοιες είναι και οι σχετικές “μαντινάδες” της Κρήτης ή “κοτσάκια” της Νάξου με σκωπτικό χαρακτήρα που ψάλλονται ως “κάλαντα”.
Πολλές φορές όταν δεν υπήρχε φιλοδώρημα ή ήταν ευτελές τότε τα παιδιά συνέχιζαν έξω από την οικία κάλαντα σκωπτικά επαναλαμβανόμενα:
«Αφέντη μου στη κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες,
άλλες γεννούν, άλλες κλωσούν κι άλλες αυγά μαζώνουν!»
Εκκλησιαστική Ιστορία
Οι Πατέρες της Εκκλησίας κατά τους Βυζαντινούς χρόνους απαγόρευαν ή απέτρεπαν αυτό το έθιμο ως καταγόμενο από τις εορτές των ρωμαϊκών Καλενδών που είχε αταδικάσει η Στ΄ Οικουμενική Σύνοδος το 680 μ.Χ., αποκαλούντες τους συμμετέχοντες σ΄ αυτό “Μηναγύρτες”, κατά δε απόσπασμα του Τζέτζη (Χιλιάδ. ΙΓ’ 246 κε):
“Οπόσοι περιτρέχουσι χώρας και προσαιτούσι
και όσοι κατ΄ αρχίμηνον του Ιανουαρίου
και του Χριστού γεννήσει και Φώτων τη ημέρα
οπόσοι περιτρέχουσι τας θύρας προσαιτούντες
μετά ωδών ή επωδών ή λόγων εγκωμίων
………………………………
ούτοι αν πάντες λέγοιντο κυρίως Μηναγύρται.
(Τα άλλα Κάλαντα που είναι και σήμερα γνωστά και τραγουδιόντουσαν και στον Κινίδαρο, είναι τα Πελοποννησιακά ή λεγόμενα “Πανελλήνια”. Αυτά στον Κινίδαρο τα λέγανε “Χτενάδικα” γιατί τα τραγουδούσαν οι Μωραΐτες. Οι Μωραΐτες πηγαίνανε στο χωριό για να επισκευάσουνε τα χτένια απ’ τις κρεββαταριές και τους λέγανε “χτενάδες”.)
Τα Κάλαντα αποτελούν δημοτικά ευχητικά και εγκωμιαστικά τραγούδια που ψάλλονται εθιμικά κατ΄ έτος κυρίως την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών όπως των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς (Αγ. Βασιλείου), των Θεοφανίων ακόμη και των Βαΐων (ή Λαζάρου), με εξαίρεση εκείνων της Μεγάλης Παρασκευής που είναι κατανυκτικά. Τα κάλαντα που προήλθαν από τις Βυζαντινές Καλένδες ανάγονται, κατά τύπο και όχι βεβαίως κατά περιεχόμενο, από το γνωστό έθιμο των αρχαίων Ελλήνων της Ερεστώνης.
Τα κάλαντα ψάλλονται κυρίως από παιδιά μέχρι ορισμένου ορίου ηλικίας (14-15 ετών) αλλά και από ώριμους άνδρες, είτε μεμονωμένα είτε κατά ομάδες που περιέρχονται οικίες, καταστήματα, δημόσιους χώρους κλπ με τη συνοδεία του πατροπαράδοτου σιδερένιου τριγώνου αλλά ενίοτε και άλλων μουσικών οργάνων (φυσαρμόνικας, ακορντεόν, τύμπανου κλπ).
Κύριος σκοπός των τραγουδιών αυτών είναι μετά τις αποδιδόμενες ευχές τα “Χρόνια Πολλά” το φιλοδώρημα είτε σε χρήματα (σήμερα) είτε σε προϊόντα (παλαιότερα). Σχετική με αυτό είναι και η παρασκευή “κουλούρας” ονομαζόμενη “κολλίκι” (Βέροια) ή “κουλιαντίνα” (Σιάτιστα) και εξ αυτών οι φέροντες αυτά ονομάζονται “Κουλουράδες” ή “Φωτάδες”.
Τα κάλαντα ξεκινούν κυρίως με χαιρετισμό στη συνέχεια αναγγέλλουν τη μεγάλη χριστιανική εορτή που φθάνει και καταλήγουν σε ευχές. Χαρακτηριστικό σημείο είναι η γλώσσα στην οποία αυτά ψάλλονται, στη καθαρεύουσα, καταδηλούντα την άμεση καταγωγή τους από τους Βυζαντινούς χρόνους τις Κσλένδες του Ιανουαρίου που γιορτάζονταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα.
Ο μεγάλος αριθμός των διαφόρων παραλλαγών εξανάγκασε να διακρίνονται αυτά σε εθνικά ή αστικά και στα τοπικά ή παραδοσιακά (κατά περιοχή). Στα χριστουγεννιάτικα κάλαντα έχουν καταμετρηθεί περισσότερες από τριάντα παραλλαγές μόνο στον Ελλαδικό χώρο. Σήμερα εκτός των παραπάνω έχουν εισαχθεί και διάφορα αγγλοσαξωνικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια, μερικά των οποίων έχουν και μεταγλωττιστεί στην ελληνική που δυστυχώς τείνουν να υπερκαλύψουν τα παραδοσιακά.
Επίσης και η ημέρα που ψάλλονται τα κάλαντα σε ορισμένες περιοχές ονομάζονται “Κάλαντα” (Κόλιντα, Κόλεντας, Κόλιαντας) με εξαίρεση τη νήσο Μήλο που ψέλνονταν μόνο τη παραμονή της Πρωτοχρονιάς, συντασσόμενα κάθε φορά νέα κάλαντα, με τα οποία όμως ζητούσαν οικονομική συνδρομή για κάποιο κοινωνικό σκοπό (πχ ανέγερση ή επιδιόρθωση ναού) δίδοντας και συμβουλές προς τους άρχοντες η παρατηρήσεις με σκωπτικό χαρακτήρα. Τέτοιες είναι και οι σχετικές “μαντινάδες” της Κρήτης ή “κοτσάκια” της Νάξου με σκωπτικό χαρακτήρα που ψάλλονται ως “κάλαντα”.
Πολλές φορές όταν δεν υπήρχε φιλοδώρημα ή ήταν ευτελές τότε τα παιδιά συνέχιζαν έξω από την οικία κάλαντα σκωπτικά επαναλαμβανόμενα:
«Αφέντη μου στη κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες,
άλλες γεννούν, άλλες κλωσούν κι άλλες αυγά μαζώνουν!»
Εκκλησιαστική Ιστορία
Οι Πατέρες της Εκκλησίας κατά τους Βυζαντινούς χρόνους απαγόρευαν ή απέτρεπαν αυτό το έθιμο ως καταγόμενο από τις εορτές των ρωμαϊκών Καλενδών που είχε αταδικάσει η Στ΄ Οικουμενική Σύνοδος το 680 μ.Χ., αποκαλούντες τους συμμετέχοντες σ΄ αυτό “Μηναγύρτες”, κατά δε απόσπασμα του Τζέτζη (Χιλιάδ. ΙΓ’ 246 κε):
“Οπόσοι περιτρέχουσι χώρας και προσαιτούσι
και όσοι κατ΄ αρχίμηνον του Ιανουαρίου
και του Χριστού γεννήσει και Φώτων τη ημέρα
οπόσοι περιτρέχουσι τας θύρας προσαιτούντες
μετά ωδών ή επωδών ή λόγων εγκωμίων
………………………………
ούτοι αν πάντες λέγοιντο κυρίως Μηναγύρται.
Κάλαντα Πρωτοχρονιάς στο χωριό Τρίποδες (Βίβλος) της Νάξου. Τζαμπούνα (Γιώργος Ρεφενές) και τουμπάκι (Γιώργος Απειρανθίτης).3
Το βίντεο οφείλω στην Kikitripodesnaxos (http://www.youtube.com/kikitripodesnaxos
Κάλαντα ,Τρίποδες Νάξου 1976. Τσαμπονάτορας Γιώργος Ρεφενές (από το κανάλι του στο Youtube: http://www.youtube.com/user/refgeo)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου