Διαχείριση Στερεών Αστικών Αποβλήτων σε Νησιωτικές Περιοχές - Αρθρο του Ιακ. Γιακουμή

Ιάκωβος Β. Γιακουμής

Χημικός Μηχανικός Ε.Μ.Π. 

Η πρόσφατη περιβαλλοντική καταστροφή στον Χώρο Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων (ΧΑΔΑ) της Άνδρου, οι κινητοποιήσεις των κατοίκων της Νάξου εναντίον της κατασκευής Χώρου Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) στην θέση Κορφή Ξύδη, το νομικό αδιέξοδο στην χωροθέτηση ΧΥΤΑ στην Σαντορίνη και (κυρίως) τα επαπειλούμενα πρόστιμα από την Ευρωπαϊκή Ένωση για την διατήρηση των ΧΑΔΑ μετά την 01/07/2011, συνθέτουν ένα σκηνικό έντασης με τις τοπικές κοινωνίες και αδιεξόδου για τους Νέους Νησιωτικούς Δήμους των Κυκλάδων. Η Ελλάδα, όμως, δεν είναι η μόνη περιοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης που διαθέτει νησιωτικές περιοχές. Σε άλλες, περιβαλλοντικά πιο ευαισθητοποιημένες νησιωτικές κοινωνίες, έχουν εδώ και μία δεκαετία αναληφθεί πρωτοβουλίες, με αποτέλεσμα την κατασκευή έργων Υγειονομικής Ταφής, ανακύκλωσης και ενεργειακής αξιοποίησης των Αστικών Αποβλήτων. Σκοπός του παρόντος, είναι να παρουσιάσει τις μεθόδους διαχείρισης απορριμμάτων σε ενδεικτικές Νησιωτικές Ευρωπαϊκές Περιοχές (με αντίστοιχη έκταση ή/και πληθυσμό με τα νησιά των Κυκλάδων) ώστε να χρησιμοποιηθούν ...ως καλές πρακτικές (best practices) τόσο από τους αρμοδίους της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, όσο και από τις Νέες Δημοτικές Αρχές των Καλλικρατικών Νησιωτικών Δήμων των Κυκλάδων.

Ευρωπαϊκά Νησιά Αναφοράς

Όνομα	Σύμπλεγμα	Χώρα	Έκταση  (km2)	Πληθυσμός
The Isle of Wight	~	Ηνωμένο Βασίλειο	381	140.000
Gotland	~	Σουηδία	3.184	57.600
Krk	~	Κροατία	405	17.860
Pico	Αζόρες	Πορτογαλία	446	14.580
Lanzarote	Κανάρια Νησιά	Ισπανία	845	127.000
Νάξος	Κυκλάδες	Ελλάδα	428	20.000-120.000

Η στρατηγική διαχείρισης 

Πριν από  οτιδήποτε άλλο, ο αρμόδιος φορέας διαχείρισης των απορριμμάτων πρέπει να γνωρίζει την σύνθεση και την εποχικότητά τους (μιας και αναφερόμαστε σε τουριστικούς προορισμούς), να ιεραρχήσει τα απόβλητα με όρους βέλτιστης διαχείρισης και τελικά, να εκπονήσει το στρατηγικό σχέδιο διαχείρισης τους.

Σύνθεση Στερεών Αστικών  Αποβλήτων

Τα σχήματα  1 και 2 απεικονίζουν την μέση σύνθεση των απορριμμάτων στο νησί Wight της Αγγλίας και στο Lanzarote των Κανάριων Νησιών στην Ισπανία. Και στις δύο περιπτώσεις, το ποσοστό των οργανικών αποβλήτων είναι γύρω στο 30%, των μετάλλων (σιδηρούχων και μη) 5-6%, των υφασμάτων 3-4%, των υλικών συσκευασίας (χαρτί, χαρτόνια, πλαστικά) 40-45%, του γυαλιού 5-7% και των ανόργανων 10-15%.

Αντίστροφη  Πυραμίδα Περιβαλλοντικά Βέλτιστης Διαχείρισης  Αποβλήτων

Η περιβαλλοντικά βέλτιστη στρατηγική διαχείρισης των  απορριμμάτων κινείται από πάνω προς τα κάτω στην αντίστροφη πυραμίδα του σχήματος 3. Βέλτιστη τεχνική είναι αυτή                       της αποτροπής δημιουργίας                  αποβλήτων (με δράσεις ενημέρωσης/ ευαισθητοποίησης του πληθυσμού), ενώ ως αναγκαία κρίνεται η τεχνική της υγειονομικής απόθεσης/ταφής. Για τον διαχειριστή των αποβλήτων, οι τομείς προτεραιότητας πρέπει να είναι:

1. Ελαχιστοποίηση του όγκου και της ποιότητας των αποβλήτων. Βέλτιστες τεχνικές είναι η επαναχρησιμοποίηση φιαλών και δοχείων και η μείωση της χρήσης των μη-επαναχρησιμοποιούμενων συσκευασιών. Δράσεις ευαισθητοποίησης, ταυτόχρονα με διανομή επαναχρησιμοποιούμενων σακουλών από τα καταστήματα λιανικής και την τοπική αυτοδιοίκηση έχει αποδειχτεί ότι συμβάλλουν στην μείωση του όγκου των συσκευασιών στα απόβλητα.
2. Ανακύκλωση. Η ανακύκλωση συμπεριλαμβάνει όλες εκείνες τις διεργασίες οι οποίες απαιτούνται ώστε τα απόβλητα να αξιοποιηθούν μερικώς ή ολικώς. Τα συστήματα ανακύκλωσης κατηγοριοποιούνται ως: α) Επαναχρησιμοποίηση (χρήση του αποβλήτου ως έχει για την ίδια ή διαφορετική χρήση, π.χ. συσκευασίες αλουμινίου ή σιδηρούχα μέταλλα), β) Αναγέννηση (το απόβλητο, μετά από επεξεργασία, επιστρέφει στα αρχικά του χαρακτηριστικά, π.χ. χαρτί και χαρτόνια συσκευασίας), γ) Ανάκτηση (το απόβλητο, μετά από σημαντική επεξεργασία, διαχωρίζεται στα υλικά από τα οποία αποτελείται τα οποία και επαναχρησιμοποιούνται, π.χ. ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές που μετατρέπονται σε μέταλλα) και δ) Ενεργειακή αξιοποίηση (η χρήση αποβλήτων, μετά από επεξεργασία, ως καύσιμο είτε στην τσιμεντοβιομηχανία είτε για την παραγωγή ενέργειας είναι, υπό προϋποθέσεις, μία περιβαλλοντικά ενδεδειγμένη μέθοδος).
3. Υγειονομική Απόθεση Υπολειμμάτων. Η απόθεση και η ταφή των μη-ανακυκλώσιμων υλικών πρέπει να γίνεται ακολουθώντας συγκεκριμένες πρακτικές που λαμβάνουν υπόψη τα φυσικά χαρακτηριστικά των υπολειμμάτων.

Συστήματα Διαχείρισης

Τα συστήματα  διαχείρισης ποικίλουν ανάλογα  με τις επενδύσεις που έχει πραγματοποιήσει  κάθε νησί. Σε όλες τις περιπτώσεις  διαφορετικοί κάδοι συλλογής χρησιμοποιούνται για την αρχική διαλογή των στερεών απορριμμάτων. Στις φωτογραφίες 1 και 2 απεικονίζονται οι κάδοι προεπιλογής που έχει εγκαταστήσει η τοπική αυτοδιοίκηση στο Krk της Κροατίας, καθώς και ο χώρος συλλογής των ογκωδών απορριμμάτων στο Lanzarote της Ισπανίας.

 

Ο πρώτος αυτός  διαχωρισμός που πραγματοποιείται από τους δημότες δεν είναι πάντα αξιόπιστος οπότε τα απορρίμματα οδηγούνται σε εγκαταστάσεις διαλογής (μηχανικής ή χειροκίνητης).  Ο ολοκληρωμένος κύκλος της διαχείρισης των αποβλήτων παρουσιάζεται στο διάγραμμα 1 (Νησί Wight, Ηνωμένο Βασίλειο).

Στο συγκεκριμένο νησί χρησιμοποιούνται όλες οι τεχνοοικονομικά εφικτές μέθοδοι διαχείρισης στερεών αστικών αποβλήτων. Εκτός από την προδιαλογή από τους δημότες, υπάρχει εργοστάσιο διαλογής, εργοστάσιο παραγωγής κομπόστ, εργοστάσιο παραγωγής ρεύματος (με πρώτη ύλη floc ή κομπόστ – δηλαδή το σύνολο της οργανικής ύλης των απορριμμάτων), χώρος υγειονομικής ταφής και χώρος ανακυκλώσιμων υλικών (όπου τα ανακυκλώσιμα υλικά – μέταλλα, γυαλιά, μπαταρίες κ.λπ. – διατίθενται προς περαιτέρω επεξεργασία). Για να γίνει κατανοητό το μέγεθος της εγκατάστασης παρατίθεται η αεροφωτογραφία από την Google Maps της αντίστοιχης εγκατάστασης στο Lanzarote της Ισπανίας (φωτογραφία 3). Εδώ, διακρίνεται ο Χώρος Υγειονομικής Ταφής και οι διάφορες εγκαταστάσεις στα όρια αυτού. Η τεχνική ταφής των υπολειμμάτων είναι πολύ σημαντική για την περιβαλλοντική απόδοση του συστήματος διαχείρισης. Οι διαδικασίες είναι τόσο αυστηρές, σε σημείο να  χρησιμοποιούνται εκπαιδευμένα γεράκια για να απομακρύνουν τα πουλιά πάνω από τον ΧΥΤΥ (φωτογραφία 4). 

Ενδεικτικές μονάδες διαχωρισμού αποβλήτων και παραγωγής καυσίμου Floc παρουσιάζονται στις φωτογραφίες 5 και 6.

 

Οι μονάδες παραγωγής κομπόστ  και ηλεκτρικού ρεύματος (με πρώτη  ύλη κομπόστ ή floc) παρουσιάζονται στις φωτογραφίες 7 και 8.

 

Όπως φαίνεται από τις φωτογραφίες, η ολοκληρωμένη διαχείριση απαιτεί την δημιουργία σημαντικών βιομηχανικών μονάδων με όχι αμελητέες περιβαλλοντικές  επιπτώσεις. Λαμβάνοντας υπόψη τα προβλήματα χωροθέτησης και αδειοδότησης (με τις συνεχείς προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας) ακόμη και ήπιων μορφών διαχείρισης (όπως είναι οι ΧΥΤΑ), συμπεραίνεται ότι η τοπική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση θα πρέπει να είναι πολύ προσεχτική πριν την χρηματοδότηση τέτοιων έργων.

Η απόδοση των συστημάτων ολοκληρωμένης διαχείρισης μπορεί να είναι εντυπωσιακή, όπως η αναφορά μείωσης των αποβλήτων που αποτίθενται στον ΧΥΤΥ του νησιού Gotland της Σουηδίας από 25.900tn το 1997 στους 2.650tn το 2007 (από 73,2% των αποβλήτων σε μόλις 7,5%). Το πιο συνηθισμένο ποσοστό εναπόθεσης στις νησιωτικές περιοχές είναι περίπου το 70% του συνόλου των παραγόμενων αποβλήτων. Αυτό συμβαίνει καθώς πολλές νησιωτικές περιοχές (λόγω και της τουριστικής τους ανάπτυξης) επιλέγουν τις πιο ήπιες μορφές διαχείρισης, όπως η δημιουργία ΧΥΤΥ σε συνδυασμό με μία μικρή μονάδα παραγωγής κομπόστ και έναν χώρο διαλογής και προσωρινής αποθήκευσης ανακυκλώσιμων υλικών, τα οποία στην συνέχεια μεταφέρονται προς επεξεργασία στην ενδοχώρα. Τέτοιες στρατηγικές έχουν ακολουθήσει το νησί Pico στις Αζόρες και το νησί Krk στην Κροατία.

Συμπεράσματα

Η διεθνής  καλή πρακτική είναι ένα πολύ σημαντικό  εργαλείο που πρέπει να αξιοποιηθεί  από την Περιφερειακή και Τοπική Αυτοδιοίκηση των νησιών μας, μέσω ανταλλαγής επισκέψεων και εμπειριών με αντίστοιχες νησιωτικές περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην γενική περίπτωση, η πλειοψηφία των Ευρωπαϊκών Νησιωτικών Περιοχών έχουν εγκαταστήσει πιο σύγχρονα και τεχνοοικονομικά αρτιότερα συστήματα διαχείρισης αποβλήτων από τα νησιά των Κυκλάδων. 

Σε κάθε περίπτωση, οι τοπικές και περιφερειακές αρχές δεν θα πρέπει άκριτα να υιοθετήσουν πολύπλοκα και πολύ δαπανηρά συστήματα ολοκληρωμένης διαχείρισης, καθώς δύσκολα θα αποδεχτούν οι τοπικές κοινωνίες μεγάλες εγκαταστάσεις επεξεργασίας αποβλήτων στα νησιά μας. Μία βήμα-βήμα προσέγγιση, με την δημιουργία ενός Χώρου Υγειονομικής Ταφής με ταυτόχρονες δράσεις ευαισθητοποίησης του κοινού και προδιαλογής/ανακύκλωσης από τους ίδιους τους δημότες, ίσως θα ήταν η ρεαλιστικότερη αντιμετώπιση του προβλήματος της διαχείρισης των αποβλήτων στις Κυκλάδες. Στα μεγαλύτερα νησιά θα μπορούσαν να δημιουργηθούν μικρές μονάδες διαλογής ανακυκλώσιμων υλικών (ανά είδος) και κομποστοποίησης, προς παραγωγή εμπλουτισμένου χώματος για απόρριψη σε περιοχές που το έδαφος έχει απογυμνωθεί από το χώμα (λόγω των βροχών και των μεγάλων κλίσεων).

Σημειώνεται ότι η παραγωγή καυσίμου floc από  απόβλητα δεν είναι εφικτή στην Ελλάδα, καθότι απαγορεύεται η καύση των αποβλήτων, ενώ η μεγάλης κλίμακας παραγωγή κομπόστ δεν είναι τεχνοοικονομικά βιώσιμη καθώς η χρήση του ως λίπασμα έχει αποδειχθεί ότι έχει πολλά προβλήματα (λόγω των μη σταθερών χαρακτηριστικών των αποβλήτων – γιαυτό τον λόγο, άλλωστε, χρησιμοποιείται ως καύσιμο για την παραγωγή ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση).